Байқоңырдың болашағы бар ма?

Масктың  зымыраны

«Әп, бәрекелді, Маск!». Кешелі-бері желідегі жұрттың аузындағы сөз осы. Бізде ғана емес, бүкіл әлемде. 30 мамырда АҚШ, онда да Илон Масктің «SpaceX» корпорациясы ғарышқа адам ұшырды. Ресейден емес, өз жерінен. АҚШ-тың Флорида штатында орналасқан Канаверал ғарыш айлағынан. «Фалькон-9» зымыраны «Crew Dragon» кемесімен екі америкалық ғарышкерді алып ұшқан. 31 мамыр күні олар Халықа­ралық  ғарыш  станциясына  жетіпті.

Маск   пен   Рогозиннің  «сөз   қағысы»

Бұл 2011 жылы АҚШ-тың «Space Shuttle» бағдарламасы тоқтаған тоғыз жылдан бергі өз алдына ұшырған ал­ғашқы­ зымыраны екен. Әйтпесе, 9 жыл бойы орыстың «Союзына» мінгесіп ұшып  жүріпті.

Кеше Илон Маск өз зымыранын ұшырған соң, орыстың бұрынғы кіші премьері Дмитрий Рогозиннің алты жыл бұрын айтқан «кекесініне» жауап беріпті. Түсінікті болу үшін рет-ретімен жазайық…

2014 жыл. АҚШ Ресейге, онда да Ресейд­ің ғарыш саласына қарсы санкция салмақ болғанда, осы Рогозин деген дәу: «Байқаңдар, ғарышкерлеріңді «батутпе­н» ұшырып жүрмеңдер!» деп лепір­ген екен. Ол кезде Рогозин – орысты­ң  космонавтика саласын бас­қаратын  вице-премьер.

Ал кеше Маск Рогозиннің сол сөзіне араға алты жыл салып жауап беріпті. «Батут­ та» жарайды екен», депті (Илон Маск   пошутил:  «Батут  работает»).

Масктың осы жауабынан соң, Рогозин­ де қарап қалсын ба, бірдеңе деу керек. Содан, «сасқан үйрек артымен жүзедінің»  керін  келтіріпті.

«Шынымен, 2014 жылы біздің ғарыш саласына  санкция салыну қаупі болды. Мен, осылайша оларды ескерттім. Бұл өз жемісін берді. Бұл әзіл емес, шынымен қорқы­ту болды. Және оны естіді», – депті Рогозин. Депті де, NASA  директоры  Джим  Брайденстайнды  құттықтапты.

АҚШ пен Ресейдің арасындағы бұл «айтыс» Маск пен Рогозиннен  бастал­ған жоқ қой, білеміз. Әуелі АҚШ пен КСРО, сосын  Ресей  арасындағы  бәсеке сонау 1957 жылдан  бері қарай есеп­теледі. Ғарышты  игеру үшін, ғарыш саласын­да  «супердержава» атану үшін ит, маймыл, тасбақа, адам, жасанды жерсер­іктері, т.б. ұшырудан басталған жарыстың жалғасы кешегі Маск пен Рогозин­дердің «айтысымен» аяқталып тұр,  әзірге.

2011 жылдың шілдесінде «Space Shuttle» бағдарламасы тоқтаған соң, NASA-да оны алмастыратын басқа бағдарл­ама болмапты. Енді, бар. Тіпті, 2021 жылдың аяғына дейін «Boeing» корпора­циясы да «Starliner» кемесін әзірлеп шығармақ екен. Сөйтіп, су жаңа екі ғарыш кемесіне ие болатын АҚШ Ресейді­ң алдын орамақ көрінеді.

Ресей   монополиядан  айырылды

NASA астронавтары Ресейдің «Союзына» мінгесуге мәжбүр болғаннан бері Ресей бірте-бірте монополист атана бастаған. АҚШ шаттлдары Ресейдің «Мир» ғарыш станциясына ұшып баратын. Ал олардың қатарына міндетті түрде бір орыс ғарышкері қосылып ұшып жүрген. 2000 жылдан бері NASA астронав­тары біздің Байқоңырдан ұша бастады. Ал 2003 жылы «Columbia» ғарыш кемесі апатқа ұшыраған соң, Ресей ғарышқа экипаж тасымалдайтын жалғыз­ ел атанған. Кешегі Масктың зымыраны бұл статусты да жойды. Тақырыптық шолу. Міне, қараңыз:

«Прощание с «Роскосмосом». Как Илон Маск похоронил госкорпорацию с помощью одной ракеты»,

«Россия потеряла монополию на полеты к МКС – что дальше?»,

«Окончательная победа США: как Россия безнадежно отстала от Америки в космической гонке»,

«Новая эра. Почему корабль SpaceX полетел в космос, несмотря на коронавирус»,

«США пригласили Россию на Луну»,

«Ха-ха, сэр»: почему Маск победил  Рогозина»,

«Илон Маск запустил пилотируемый корабль: какое будущее ждет Байконур»…

Байқоңырдың  болашағы не  болмақ?

Сонымен, 250 мың адам жұмыс іс­тейтін Ресейдің бүкіл ғарыш саласының жаса­ғанын 8 мың адамы бар «Space-X» жасап шықты. Ал анау бір мақалада «sputniknews.kz» сайты: «Байқоңырдың болашағы не болмақ?» деп алаңдапты. Біз айтайық онда…

2050  жылға  дейін  қош  бол,  Байқоңыр!

2018 жыл. Ресей жалға алып отырған «Байқоңыр» ғарыш айлағын жалғ­а беру мерзімі ұзартылған. Енді 2050 жылға дейін «Байқоңыр» ғарыш айлағы Ресейдің меншігінде болмақ.

Бұл туралы да жаңағы Рогозин айтқ­ан. Қашан айтқан? Қайда айт­қан? 2018 жылы Мәскеу облысында, «Армия-2018» дейтін халықаралық форумда  айтқан!

Экономикасы есеңгіреп, өндірісі өлімші болған Путиннің қару-жарақтан несі бар басқа? «Байқоңыры» бар. Геосаяси жағынан «Байқоңыр» Қазақстан территориясына кіреді. Ал оны жалға алып отырған – Ресей. Жоғарыда айттық. 2050 жылға дейін ұзартқан. «Байқоңырда» ҚР Заңы жүрмейтіні, ондағы жұрттың Ресей рублімен сауда жасап, мектептерінде «Президентіміз Путин» деп оқыты­латыны осыған дейін талай мәрте жазыл­ды. Сол кезде Көшербаев «көкелерін танытамын» деп барып, ақырында 6 мектепті ҚР БжҒМ бағдарламасымен оқытатын етіп қайт­қан еді. Бұл да сол екі жыл бұрынғы ақпарат. Қысқасы, «Байқоңырда» Ресей­  Заңы  үстемдік  құрып  тұр.

Тақырыптан сәл ауытқыдық. Ғарыш айлағына оралайық. Сонымен, «Байқоңыр» ғарыш айлағын Ресей­ 2050-ге дейін жалдайды. Зымырандарын ұшырады. Сынақтарын жүргізеді. Сол үшін ақы төлейді. Былай қарасаңыз, «онда тұрған не бар» дерсіз. Бар. Білмесеңіз, білдірейік.

2015-2016 жылдар арасында ескі үкімет Байқоңырдың тағ­дырын табанға басқандай тоз-тозын  шығарды.

– Бұрынғы министр, қазіргі депутат Владимир Божко «Протон» апатынан Байқоңыр хал­қының ешқандай зардап шек­пегенін  айтты.

– Қостанай облысы мен Ақтөб­е облысынан зымыран қалдықтарын құлатуға 63 мың гектар  жер  беретін  болды.

– Біздің  Байқоңырдан  біздің ғарышкеріміз Айдын Айым­бетовты  ғарышқа  ұшырдық. Ол үшін Ресейге 20 миллиард тағы бердік.

– 10 млн гектарға тең қазақ жерін сынақ алаңына айнал­дырғаны үшін ресейліктер елі­мізге небары 27 млн доллар төлейді  деген. Рас, оның да аяғы немен  біткені  белгісіз…

– 32 мәрте «Протон» зымыраны құлады (2018 жылғы дерек­).

«Протон»  құлады  дедік  қой. 1967 жылдан  бері 404 «Протон» тасығыш-зымыраны ғарышқа ұшырылған болса,­ соның 49-ының жолы болмапты. Кейбір деректерге қарасақ, сол 49-дың 32-сі қазақ жеріне құлаған. Ал Байқоңырды жалға алып отырған Ресей­ жылына жалпұлына 115 мил­лион доллар ғана төлейді екен. Жалға сонау 1994 жылы берілген.

Сөйткен Байқоңыр ғарыш айлағының құрылған күні – бүгін! 65 жыл! Әлемдегі ең бірінші және ең үлкен ғарыш айлағы 1955 жылдың 2 мау­сымында негізі қаланған. Байқоңыр ғарыш айлағынан 7 типтегі зымыран тасығыштар ұшырылған екен. Қазір «Союз» және «Протон-М» зымыран тасығыштары  ұшырылып  жүр.        2015-2019 жылдар аралығында барлығы 62 зымыран ұшқан екен. Биылғы­ жыл соңына дейін 7 зымырын  ұшыру жоспарланыпты.

Түйін. Сонымен, Маск дайындап ұшырған зымыран Роскосмосты рас әбігерге салды. Масктың жаңа «Crew Dragon»-ы орыстың ескі «Союз»-ын бірте-бірте ығыстырып шығарады деп жатыр. Енді АҚШ-та ғарышқа экипаж таситын болады және құны Ресейдікінен әлдеқайда арзан. Сондықтан, Рогозиндердің шамданатынындай-ақ бар…

Хош! Біз қайтпекпіз? Роскосмос беретін 115 миллионға мәз болып отыра береміз бе? Әлде ғылыми-техника­лық интеграцияның өзге де жолдарын  іздейміз  бе?  Сіз  не  дейсіз?

Нұргелді   Әбдіғаниұлы,

журналист