Әкесі үйге келгенде балалар өздерін мойынсұнып, одан қорқу керек пе? Тіпті анасы балаға қауіп төндіреді «әкең келеді және сені жаман мінез-құлық үшін жазалайды» дегенді бала кезіңізде қаншалықты жиі естідіңіз. Өкінішке қарай, мұндай әке балалармен ойындарға қатыспайды, олармен сөйлеспейді, жұмыстан әдетте шаршаған күйінде келеді. Мұндай «Әке болу мәдениеті» ерте жастан бастап балалардан шеттетуді тудырады. Олардың ерекше байланысы жоқ және соның салдарынан бала өзін ішкі сезімін дағдарланбай қиын жасөспірім болып өсетіндігі жасырын емес.
Биыл «EN BAQYTTY EL» қоғамдық қоры осы тақырыпта әлеуметтік жобаны жүзеге асыруда. Ол әкелер мен балалардың шығармашылық әлеуетін анықтауға, ерлердің әкелер қоғамдық бірлестіктерін тәрбиелеудегі оң рөлін арттыруға және дамытуға бағытталған. Ұйымдастырушылар әке болу жаңа трендке айналатынына сенеді, көп ұзамай әрбір ер адам өз баласын түсінуге үйренеді, ал даулы жағдайларда оларды отбасы ортасында дұрыс шеше алады.
«Әке институтын қолдау және дамыту бойынша іс-шаралар кешені» жобасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің қолдауымен «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» мемлекеттік гранты шеңберінде өтуде. Бұл жобада семинар, арнайы тренинг пен мастер-кластар өткізіледі. Олар ерлерге заманауи жағдайда балаларды тәрбиелеуге, олармен ортақ тіл табысуға және тәрбиелеудің заманауи әдістері туралы ақпараттандыруды арттыруға үйретеді.
Жоба аясында «Жылдың ең үздік әкесі» номинациясына байқау ұйымдастырылады. Қазақстанның барлық ер азаматтары жобаға қатысып, жаңа инсайттар алып, оларды өз отбасында қолдана алады. Көптеген адамдар тренингтен өткеннен кейін балалармен күшті эмоциялық байланыстар орнатылғанын атап өтті. Болашақта мұндай әкелер өсіп келе жатқан балалардың қажеттіліктері мен мүдделеріне неғұрлым сезімтал болады.
Психологиялық ғылымдар кандидаты, отбасылық психолог, бизнес-тренер Қайрат Айдарбеков мұндай әкелер өз балаларына жақсы әсер етеді деп есептейді.
– Қайрат, баланың тұлғасын қалыптастыруда әкесі қалай әсер етеді?
– Әр адамның өмір жолында әр түрлі оқиғалар орын алады. Қуаныш пен бақытты сәттер қатар жүреді. Өмірде сәтсіздік, кемшіліктер мен түрлі кедергілер бар. Мұнда ата-ананың қолдауы өте маңызды, балаға сену және қиындықтарды жеңуге көмектесу керек. Менің ойымша, бала тәрбиесінде әкенің үлесі ерекше.
Әкесі балалардың болашағын дамытуға баға жетпес үлес қосады. Бұл – ең алдымен ерік-жігері, әртүрлі өмірлік жағдайларда табандылық көрсете білу, сондай-ақ, өз күшін жұмылдыру және оларды алға қойған мақсаттарды іске асыруға бағыттау қабілеті. Бұл – бала тәрбиесінде әкесі қол жеткізе алатын жоғары жетістік. Сондай-ақ, баланы тәрбиелеудің қажеті жоқ, оған еліктеуге жақсы үлгі болу жеткілікті.
– Бірақ ерте ме, кеш пе, кез келген ата-ана баланың өтпелі кезеңіне тап болады. Көпшілігі мұны қиын уақыт деп атайды. Бұл жағдайда өзін қалай ұстау және балаға көмектесу керек?
– «Қиын жас» ұғымы – бұл ата-аналар, мұғалімдер және басқа да ересектер өздерінің субъективті қиындықтарын және жасөспірімдермен қарым-қатынаста болуы мүмкін ыңғайсыздықты жиі тудыратын әлеуметтік стереотип. Бұл қиындықтардың негізгі себебі – жасөспірімдер ересектердің пікірлері мен пікірлерін күмәнмен немесе теріс қабылдайды. Яғни, осы кезеңде олар үшін сын болмайды.
Психологиялық тұрғыдан алғанда, жасөспірімдердің мұндай мінез-құлқы өз «менін» білдіруді және айнала болып жатқан фактілер мен оқиғаларды өздері бағалау ниетімен түсіндіріледі. Ата-аналар мен мұғалімдерге балалар бағалауының шынайылығына күмән келтіретіні дұрыс емес.
– Одан шығатын амал бар ма?
– Иә. Ата-аналар жасөспіріммен жаңа қарым-қатынас жасауды үйренуі керек. Ең алдымен, әкелер, басқа ересектер сияқты баламен қарым-қатынас нұсқау деңгейінде емес, құндылықтар деңгейінде дайын болу керек. Отбасыдағы әкенің рөлі маңызды. Әкесі өз баласының іс-әрекетін бағалау кезінде оған ашық сұрақтар қоя отырып, оның уәждеріне шынайы қызығушылық танытуы тиіс. Сындарлы диалог құру және баланың тұлғасын көру өте маңызды. Тұлғааралық диалог керек. Бұл – өзара түсіністіктің басты және маңызды шарты. Баланы қорқытпау маңызды, оны есту, оған дос және тәлімгер болу әлдеқайда пайдалы.
– Қыз бала мен ұл бала тәрбиесі туралы не айтасыз?
– Бұл жерде мен біздің мәдениетіміздегі балаларды тәрбиелеудегі гендерлік айырмашылықтарды атап өткім келеді. Біздің мәдениетімізде қыздар мен ұлдар әртүрлі тәрбиеленеді.
Ұлдарға шартты түрде махаббат сыйлау көрінісі айқын аңғарылады. Жас кезінен бастап олардан өз күштерін, ептілігі мен дағдыларын, жетістіктері мен нәтижелерін көрсетуді күтеді. Жетістіктер мен табыстар, қиындықтарды жеңу, лайықты және мадақтау іс-әрекеттерін жасау, қоғамдық мойындау, құрмет пен сенім. Бұл – біздің мәдениетімізде қалыптасқан ортақ контур. Бірақ бұл әкелер оны сөзсіз ұстануға тиіс дегенді білдірмейді. Әрбір отбасы өмірде оларды бақытты ететін құндылықтарды анықтайтын бірегей құндылықтарға ие.
Әке – бала үшін әлем, еңбек, техника туралы таным көзі. Әлеуметтік пайдалы мақсаттар мен идеалдарды қалыптастыруға ықпал етеді. Әрине, әкенің мінез-құлқының арқасында қыздың бойында да ер адамды сыйлау мәдениеті қалыптасады. Егер әкесі қорғаса, қызы жақсы көреді. Болашақта да қамқор күйеу іздейді. Әкесі ұлымен бірге өзін-өзі ұстауы керек, бірақ қырын көрсетпеуі керек.
– Біз әкелік институтты нығайтып, ер адамдарға өзімізді өндіруші рөлінде ғана емес, сондай-ақ, жақсы әке болуды үйреткіміз келеді. Біздің елімізде әке институтын дамыту мүмкін бе?
– Мен қоғам алдында әке институтын нығайтудың түрлі жолдарын ұсына алатын әлеуметтанушы және әлеуметтік педагог емеспін. Психолог ретінде жақсы әке болу үшін қолайлы жағдайларды айта аламын. Менің жағдайымда әкемнің тәжірибесі мен табысы туралы тарихты балалар есте сақтайды. Бұл мәліметтер ұрпақтан-ұрпаққа берілетін болады.
– Сөз соңында өз тәжірибеңізде қандай ұсыныстар бере аласыз және қандай қиындықтарға тап болдыңыз?
– Ата-ана тәжірибесінен нақты мысал келтірейін. Алты жасқа дейін менің қызым барлық балалар сияқты маған «неге? бұл не?» деген сұрақтар қойды. Мен оған үнемі түсіндіруге тырысып, оларға қуана жауап бердім.
Әке тек ғана асыраушы емес екенін ұмытпау керек. Ол – балаға әлемді ашатын, өзіне сенімді, шебер болып өсуге көмектесетін адам.
- Сұхбатыңызға рақмет!
Дайындаған Руслан ХАМЗА,
«EN BAQYTTY EL» қоғамдық қоры
баспасөз қызметінің өкілі
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!