Қолымдағы КСРО және Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының лауреаты, Құрмет белгісі орденінің иегері, Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері, ҚР Құрметті журналисі, Қазалы ауданының құрметті азаматы Әлмәмбет Әлішевтің 85 жылдығына арналған ғылыми-танымдық конференцияға шақыру қағазы мені тылсым ойға жетеледі. Тебірене толқып, абыз жазушы Әбіш Кекілбаевтың жазу өнері туралы «Адамзат ақыл-ойы талай ғажайыпты ойлап тауып жатыр ғой. Алда да небір ғаламат жаңалық ашылар. Бәрібір ең ұлы жаңалық – жазу. Одан асқан жаңалық болған емес. Жазудың ойлап табылуы – мәңгіліктің біржола мойындалуы. Жазу Адам нәсілін ақылды, айлалы етіп қана қойған жоқ, иманды да ибалы, парасатты да етті. Шын мәнінде Ғылым, Дін, Мәдениет жазудың арқасында пайда болды. Осы арқылы өткен ұрпақтардың құндылықтарымен сусындады, кемелденді» деген ұлағатты сөзін қайтара жадыма түсірдім.
1989 жылы ауылдан аудан орталығына көшіп келдік. Жаңа көршілеріміз өте кішіпейіл, меймандос керемет жандар екен. «Ұлық болсаң, кішік бол». Сол тұста Революционный (қазір Бекарыстан би) аталатын көшенің тұрғындары бізді жатырқаған жоқ. Бәріміз туыс-жекжаттай жақын араласып кеттік. Көпшілікке есімдері жақсы мәлім көршілеріміз өте қарапайым, кішіпейіл жандар екен. Әсіресе атағы алатаудай айбарлы жазушы-публицист Әлмәмбет Әлішев ағамыздың отбасымен біздің үй жылы сыйластықта болдық. Бәлкім оған Әлекеңнің жұбайы Нағима апай мен менің анамның руластығы (екеуі де Қаракесектің қызы) септік еткен шығар. Соған орай, екі отбасының отанасы апалы-сіңлі есебінде бірін-бірі жақын тартты. Сол үрдіс қазір де жалғасуда. Қос әулеттің перзенттері, біздер, бір-бірімізді «бөле» деп есептейміз.
Әлмәмбет ағаның «Батыр болып тумайды» атты туындысын мектеп қабырғасында жүргенде сан мәрте қайталап оқығаным бар. Араға уақыт салып Әлекең ағамыз басшылық жасайтын «Тұран-Қазалы» газетінде жұмыс істегенімді өзіме мәртебе санаймын. Менің журналистика саласына келуіме бірден-бір ықпал еткен, «арқалағаны – алтын, жегені – жантақ» жауапкершілігі мол саладағы алғашқы ұстазым Әлекең ағамыз тұғын. Әрі бұл жайт тіпті тосыннан өрбіді. Бірде кездейсоқтық па, әлде сол тағдырымның жазуы болды ма, дәл редакцияның алдында көршіміз, қарымды қаламгер, Қазалы журналистикасының ақсақалы іспетті Әлмәмбет Әлішев көкеммен бетпе-бет кездесіп қалдым. Әлекең ағамыз менің әкемді жақсы бағалайтын. Қос қолымды ұсынып сәлемдесіп, отбасы амандығын сұрадым. Ағамыз еңсегей бойлы адам еді. Ол кісінің жүзіне тура қарауға анау-мынау адам жасқанатын.
– Жұмабек, сен қайда жүріп жатырсың? – деді.
Мен өзімнің шаруашылық қоймасын жекеге алып, кәсіппен айналысып жатқанымды айттым. Ағам үнсіз басын шайқады.
– Жұмабек, сен сауданың емес, жазудың адамысың, қаламыңды тастамауың қажет. Сенің бір-екі жазған өлеңіңді көзім шалып қалды. Үйде жинақталған өлеңдерің бар ма? Болса ішке әкел. Редакциядағы жігіттерге беріп кетерсің, – деді.
Мен абдырап қалдым. Олай дейтінім, Әлмәмбет Әлішевтей танымал тұлғаны мен сияқты қарапайым тірлік кешіп жүрген адамға ондай ықылас-пейіл білдіреді деп ойламаған едім. Үйде туған жер, әке-ана, жазуды жаңадан бастап, өзін жазу жолына енді ғана бейімдеп жүрген адамдар сияқты түрлі тақырыпта жазған оншақты өлеңім болатын. Солардың ішінен іріктеп-іріктеп, редакцияға алып бардым. Редакцияда Әлекеңмен тағы да ұшырасып қалдым. Мен жазғандарымды жігіттерге беріп кеткім келген. Әлекең кабинетіне шақырды. Аз-кем әңгімелестік. Сөйтіп ағама өзімнің жазған өлеңдерімді әкелгенімді айттым. Ол кісі асықпай мұқият өлеңдерімді шолып шықты да, үнсіз басын изеді. Әлекеңнің қасында ұзақ отыруға шама қайда, қоштасып шығып кеттім. Көп ұзамай «Өлең өлкесінде» деген айдармен менің бір топ өлеңім суретіммен қоса жарық көрді.
Сол күннен бастап менің жазуға деген құлшынысым арта түсті. Тағы бірде өлеңдерімді Әлекеңе және апардым. Сол кездесуде Әлмәмбет ағамыздың айтулы күйші болғанын, тіпті қазақ елінің даңқты перзенті Дінмұхаммед Қонаевтың алдында күй тартып, өнер көрсеткенін естігенде айран-асыр қалдым. Әлекең сол кездесуді асқан шабытпен әңгімелеп бергені соншалықты, көз алдымнан құйқылжыта тартылған домбыра, аспанда қалықтап жүрген аққулар елестеді. Әңгіме аяқталған соң, көрші бөлмеге барып, Раушанбек Сейтенов ағамнан қағаз-қалам сұрап алып, сол жерде «Күй құдіреті» деген өлең жазып тастадым. Сөйтіп Әлекеңе қайта кірдім. Ағам бірден баспаға берді. Осылайша мен «Қазыналы Қазалы» газетінде тілшілік қызметке кірістім. Үш ай сынақпен жұмыс істейтін болдым. Алғашқы мақаламда кезінде өзім білім алған №204 Ыбырай Алтынсарин атындағы мектептің «Жыл мұғалімі» атанған ұстазымды жаздым. Мектеп шабыт берген болу керек, үлкен әсермен жазып шықтым. Әлекеңнен жылы сөз естігенде төбем көкке жеткендей қуандым. Редакцияның тапсырмасын уақытылы, дер кезінде жазып тастағаным соншалықты, Әлекең «тәжірибемен өту» деген үш ай сынақ мерзімді қысқартып, тұрақты жұмысқа қабылдады. Осылайша әдеби қызметкер, яғни журналист ретінде алғашқы қадамым басталды. Редакцияда танымал қаламгер Раушанбек Сейтенов және Сахи Қапаровпен қатар жұмыс істедім. Раушанбек аға ақыл-кеңесін аямай, жазу жолына қалыптасып кетуіме үлкен әсерін тигізді.
«Отбасының сәні – сыйластық, достың сәні – қимастық» деген бар. Әлішевтердің әулетінде бұл қағида берік сақталған. Әлекеңнің жұбайы Нағима апай өте сырбаз, нағыз педагог болатын. «Тектінің тұяғы», ғұлама Шоймағанбет ишанның немересі, мешіт ұстаған Омар мақсымның қызы, өскен-өнген әулеттің отанасы болатын. Әлмәмбет Әлішев сынды ел ағасының жары Нағима Омарқызының бойынан нағыз қазақ анасына, қазақ әйеліне тән игі қасиеттің баршасы табылатын. Қасиетті Құран Кәрімде «Алланың берген жасын ешкім ұзарта да, қысқарта да алмайды» деп жазылған. Бұл күнде Әлекең аға да, Нағима апай да өздері ғұмыр бойы адал еңбек еткен Қазалысының қасиетті топырағында мәңгі тыныстап жатыр. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деседі. Әлекең ағамыз бен Нағима апайдың салған ізін ұрпақтары даңғыл жолға айналдырған. Әлмәмбет аға дүниеден озған соң Нағима апай да көп ұзамады. Ағамыздан кейін жылға толмай апай да бақиға аттанды. Құдды, ғұмыр бойы көңіл күйін қас-қабағынан таныған азаматын мәңгілік өмірде де жалғызсыратқысы келмегендей… Алла алдарыңыздан жарылқасын!
Мұхтар Әуезовтің «Қай істің болсын өнуіне үш шарт бар: ең әуелі – ниет керек, одан соң – күш керек, одан соң – тәртіп керек» деген лебізінен көпшілік жақсы хабардар. Марқұм Әлекең ағамыздың бойында осынау игі қасиеттердің баршасы болғаны көз көргендерге жақсы мәлім. Олай демегенде ше? Бір сәт ағамыздың өмір дерегіне көз жүгіртейікші. Онда:
«Әлмәмбет Әлішев 1939 жылы 14 сәуірде Қазалы ауданы, Аранды ауылдық советінде, «Сағындық» деген жерде туған.
Әкесі – Үмбетәлиев Әліш 1906 жылы дүниеге келген. Совет органдарында жауапты қызмет атқарып, Ұлы Отан соғысында қаза тапқан. Анасы – Үмбетәлиева Собық 1916 жылы дүниеге келіп, 1988 жылы өмірден озған.
Әлмәмбет Әлішев – жоғары білімді. 1966 жылы С.М.Киров атындағы Мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітірген. 2003 жылдан аймақтық «Тұран-Қазалы» газетінің бас редакторы, «Тұран-Қазалы» ЖШС-нің директоры болып істеді. 2019 жылдың 17 шілдесінде өмірден озды.
Әлмәмбет Әлішев 1957 жылы №24 Октябрь қазақ орта мектебін (қазіргі Ү.Түктібаев атындағы №24 мектеп) бітірген соң, еңбек жолын «Октябрь» колхозында шопан болып бастаған. Алғашқы өлеңдері Қазалы аудандық «Социалистік жол» газетінде 1957 жылы басылған. Жас шопан аудандық газетке әртүрлі тақырыпта мақалалар жариялаған.
Әлмәмбет Әлішев журналистика саласында 1959 жылдың қаңтарынан бері қызмет атқарды. 1959 жылдың қыркүйек айында отбасы жағдайына байланысты Алматы облысы, Іле ауданының орталығы Талғар қыстағына көшіп барып, аудандық газетте орын болмауына байланысты, Іле аудандық мәдениет үйінің қазақ үйірмелерінің көркемдік жетекшісі болып істеген. 1960-1961 жылдары Алматы қаласында шығатын, Қазақстан мен Қырғызстанға тарайтын республикааралық «Теміржолшы» газетінде әдеби қызметкер, кейін аппараттағы арнаулы тілші қызметін атқарған. 1961 жылдың қазан айында зайыбы Нағима Омароваға Алматының ауа райы жақпауына байланысты дәрігерлердің кеңесімен туған жері Қазалы ауданына қоныс аударған.
Әлекең Қазалы аудандық комсомол комитетінің бірінші секретары, Қазалы аудандық «Ленин туы» газеті редакторының орынбасары, Қазақстан Компартиясы Қазалы аудандық комитеті саяси-ағарту кабинетінің меңгерушісі, Қазалы аудандық партия комитетінің ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, Қазалы аудандық «Ленин туы», кейін «Қазыналы Қазалы» газетінің редакторы болып жұмыс істеді.
1990 жылдың 5 мамырында Әлмәмбет Әлішевке Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының лауреаты, 2009 жылы Қазақстанның Құрметті журналисі атағы берілген.
Әлмәмбет Әлішевтің газет беттерінде жарияланған туындыларына кезінде қазақтың көрнекті ақыны Асқар Тоқмағамбетов, Сейітжан Омаров, Өтебай Тұрманжанов жылы лебіз білдірген еді.
Ә.Әлішев Арал теңізінің тартылуынан туындаған экологиялық апаттың зардаптары жөнінде арнайы зерттеу жүргізіп, баспасөзде проблемалық мақалалар жазды. Соның бірі 1988 жылы «Қазақстан» баспасынан шыққан «Арал тағдыры» кітабында басылды. Қазалы ауданын Арал ауданымен бірге экологиялық апат аймағы деп жариялатуда Ә.Әлішевтің тындырған еңбегі орасан зор.
Ә.Әлішев республика халқына әскери-патриоттық тәрбие беруге де қомақты үлесін қосты. Қазалы жерінде туып, Латвия Республикасында теңдесі жоқ ерлік жасап, қаза тапқан Совет Одағының Батыры Үрмәш Түктібаевтың өмірі мен жауынгерлік жолын ұзақ жыл зерттеп, кейбір құжатта «Ормаш Түйтебаев», «Орман Тоқтыбаев» болып қате жазылған аты-жөнін қалпына келтіріп, Латвияға өзінің жеке қаржысы есебінен алты рет барып, батырдың бұрын қолда болмаған суретін және қабірін тапқан. Сүйегі жат жерде қалған Үрмәш Түктібаевты тірілтіп, туған халқына қайта қауыштырып, батырдың есімінің елге танылуына ерекше еңбек сіңірген.
Әлмәмбет Әлішевтің «Үрмәш Түктібаев» (кейін орыс және латыш тілдеріне аударылды), «Батыр болып тумайды», «Ат тұяғын тай басар», «Бәйтеректің бұтағы» атты төрт кітабы Ұлы Отан соғысы тақырыбына арналған. Бұл шығармалар кезінде Қазақстанның 19 облысына кеңінен таралған» деп жазылыпты.
«Тау алыстаған сайын биіктей түседі». Публицист-жазушы Әлмәмбет Әлішев ағамыздың есімі жылдар өткен сайын жарық жұлдыздай жарқырай бермекші.
Жұмабек ТАБЫНБАЕВ,
Қазалы ауданының құрметті азаматы.
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!