Шынында тәуелсіз, бейбіт елміз деп айту қиын. Жуырда Экономика және бейбітшілік институты жасаған Global Peace Index 2024 талдауында әлем елдерінің бейбітшілігі мен қауіпсіздік деңгейі төмендегені айтылған. Ranking.kz зерттеу порталының мәліметіне сәйкес, бұл – соңғы 16 жылда көрсеткіштің он екінші рет нашарлауы. Оның жаһандық индексі 0,56%-ға төмендеген. Жасалған талдау аясында мемлекеттердің бейбітшілік индексі статистикасына қарай шағын ізденіс жасап көрдік.
Есепте көрсетілген 163 елдің ішінде бейбітшілік индексі өткен жылмен салыстырғанда 65 елде өсті. 97 мемлекетте бейбітшілік деңгейінің төмендегені байқалды, жағдайы нашарлаған елдердің саны артып келеді. Сонымен қатар, бесінші жыл қатарынан бүкіл әлем бойынша жағдай нашарлауда.
Жаһандық бейбітшілік индексі – ғаламшардағы бейбітшілік пен қауіпсіздіктің жетекші әлемдік көрсеткіші. Ол үш саладағы бейбітшілікті, яғни, қоғамдық қауіпсіздікті, жалғасып жатқан ішкі және халықаралық қақтығыстар мен милитаризацияны өлшеу үшін салмағы бар дереккөздерден тұратын 23 сапалық және сандық көрсеткіштерді пайдаланады.
1,112 балл және 1,303 балл көрсеткіштерімен Исландия мен Ирландия ең бейбіт елдер болып қала береді. Ал ең бейбіт елдердің алғашқы ондығына Австрия, Жаңа Зеландия, Сингапур, Швейцария, Португалия, Дания, Словения және Малайзия кіреді. Бұл жолы Канаданы 10-орынға ауыстырған Малайзияны қоспағанда, осы елдің барлығы өткен жылы алғашқы ондыққа кірді. Бұл рейтингте индекс неғұрлым төмен болса, елдегі тыныштық пен қауіпсіздік деңгейі де жоғары болатынын айта кеткен жөн. Бұл – қолайлы әлеуметтік орта мен адам құқықтары мен бостандықтарының қамтамасыз етілуіне ықпал ететін тұрақтылық және азаматтарға қауіп-қатердің төмен деңгейі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік беретін талдау.
Биыл жаһандық бейбітшілік индексінің деректері көптеген елде тұрақсыздықтың белең алып, қақтығыстардың артып, әскери шығындардың өсуін көрсетуде. Бұл зерттеуде ең төмен көрсеткішке ие болған Йемен мен Судан көш бастады. Екі ел де бейбітшілік деңгейінде сәйкесінше 3,397 және 3,327 балл жинап, тұрақсыздық көрсеткіштері бойынша тізімнің соңынан орын алды. Бұл қатарды былтырғы ең төмен деңгейлі мемлекет болған Оңтүстік Судан жалғастырды.
Сонымен қатар, бейбітшілік деңгейі төмен он мемлекеттің тізіміне Украина (159-орын), Ресей (157-орын) және Израиль (155-орын) кірді. Сарапшылардың пайымдауынша, дәл осы елдерде болып жатқан әскери қақтығыстар 2024 жылғы жаһандық бейбітшілік индексіне айтарлықтай теріс әсер етті.
Бейбітшілік индексін құрастыруда милитаризация көрсеткіші маңызды рөл атқарды. Зерттеуге сәйкес, 163 елдің 86-сы өз әскери шығындарын ұлғайтты. 2008 жылдан бастап әлемдегі бейбітшілік жағдайы 4,5%-ға нашарлап, тұрақсыздық, саяси турбуленттілік, қарулы қақтығыстар және зорлық-зомбылықтың өршуі ерекше байқалған. Бейбітшілік деңгейі жақсарған елдер саны (66) төмендеп, 95 мемлекетте ахуал нашарлаған.
Аймақтық тұрғыдан алғанда, Еуропа ең бейбіт аймақ болып танылды. Бұл аймақта бейбітшілік рейтингінің алғашқы ондығына жеті ел бірден кірді. Алайда, қызықты дерек ретінде, дәл осы Еуропада милитаризация деңгейінің айтарлықтай нашарлауы тіркелді. Одан кейінгі орындарға Азия-Тынық мұхиты аймағы мен Солтүстік Америка жайғасты. Ал Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка қақтығыстардың жиілеуімен бейбітшілік деңгейі ең төмен аймақтар қатарында қала берді.
Осы жылғы «Ресей және Еуразия» аймағындағы бейбітшілік индексінің өсіміне қарамастан (жылына 0,6%-ға жоғарылаған), аймақтың 12 елінің тек төртеуінде ғана бейбітшілік көрсеткіштерінің жақсарғаны тіркелді, ал қалған сегізінде жағдай керісінше. Бұл аймақтағы басты мәселе – Ресей мен Украина арасындағы қақтығыс. Оның аяқталу мерзімі әлі де белгісіз болғандықтан, бұл екі ел әлемдегі бейбітшілік деңгейі ең төмен мемлекеттер қатарында қалуда.
Аймақтың ең бейбіт елі ретінде Қазақстан танылды. Қазақстан әлемдік рейтингте де айтарлықтай жоғары көрсеткішке ие болып, 78-орыннан 59-орынға көтерілді. Бұл нәтиже елдегі бейбітшілік деңгейінің едәуір жақсарғанын көрсетеді. 2022 жылғы тәртіпсіздіктерге әкелген әлеуметтік-экономикалық мәселелер әлі шешілмесе де, өткен жылмен салыстырғанда наразылық акцияларының азаюы ішкі тұрақтылыққа оң ықпал етті. Дегенмен, саяси терроризм шкаласының жоғарылауы елде әлеуетті ішкі қақтығыстардың қайта болу қаупін көрсетеді.
Бейбітшілік индексіндегі оң өзгерістер қатарында Өзбекстан да бар, ол бір жылда рейтингте 15 орынға көтеріліп, 60-орынға жетті. Молдова екі орынға төмендегенімен, 63-орнын сақтады. Аймақта бейбітшілік деңгейінің ең жоғары өсімі Қазақстанда байқалды (0,108 балл). Одан кейінгі өсімдер Өзбекстанда (минус 0,088 балл), Қырғызстанда (минус 0,081 балл) және Тәжікстанда (минус 0,075 балл) тіркелді. Мұндағы минус белгісі рейтингтің теріс компоненттерінің төмендеуін білдіреді, яғни, бейбітшілік көрсеткіштері бойынша оң нәтиже дегенді аңғартады.
Жалпы алғанда, «Ресей және Еуразия» аймағындағы бейбітшілік индексінің жағдайы бірқатар елде оң нәтиже көрсеткенімен, бұл өсім аймақтағы негізгі мәселелерді толық шешпейді. Қазақстан мен Өзбекстандағы тұрақтылықтың артуы – аймақтағы бейбітшілікке деген оң қадамдардың көрсеткіші. Дегенмен, аймақтағы саяси тұрақсыздық пен экономикалық мәселелер әлеуетті қақтығыстарға жол ашуы мүмкін. Аймақтық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін әлеуметтік-экономикалық және саяси мәселелерді шешу қажет екені айқын.
Орын | Ел | Индекс | Бейбітшілік деңгейі | Өзгеріс |
59 | Қазақстан | 1,954 | -0,108 | Жоғары |
60 | Өзбекстан | 1,957 | -0,088 | Жоғары |
63 | Молдова | 1,976 | 0,017 | Орташа |
71 | Тәжікстан | 2,035 | -0,075 | Жоғары |
76 | Армения | 2,052 | 0,008 | Орташа |
77 | Қырғызстан | 2,053 | -0,081 | Жоғары |
82 | Түрікменстан | 2,079 | 0,008 | Орташа |
100 | Грузия | 2,195 | 0,062 | Орташа |
106 | Әзірбайжан | 2,248 | 0,061 | Орташа |
112 | Беларусь | 2,291 | 0,001 | Орташа |
157 | Ресей | 3,249 | 0,009 | Өте төмен |
159 | Украина | 3,28 | 0,115 | Өте төмен |
154 | Мали | 3,095 | Өте төмен | |
155 | Израиль | 3,115 | Өте төмен | |
156 | Сирия | 3,173 | Өте төмен | |
158 | Конго ДР | 3,264 | Өте төмен | |
160 | Ауғанстан | 3,294 | Өте төмен | |
161 | Оңтүстік Судан | 3,324 | Өте төмен | |
162 | Судан | 3,327 | Өте төмен | |
163 | Йемен | 3,397 | Өте төмен |
К.ҚҰРМЕТ
Кестені жасаған автор.
Коллаж aikyn.kz сайтынан алынды.
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!