КӨКТЕМГІ СУ ТАСҚЫНЫ Қауіпсіздік қаншалықты қамтамасыз етілген?

Көктем келіп, күн жылынып, қар еріген сайын өзен-көлдер арнасынан асып, су тасқыны қаупі туындайды. Әсіресе, биылғы қыстың қар мөлшері, күннің күрт жылынуы мен жауын-шашынның көп түсуі Қазақстанның бірнеше өңірінде төтенше жағдай туындау ықтималдығын арттырып отыр.

Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешевтің мәлімдеуінше, 2025 жылы су тасқыны қаупі жоғары аймақтардың қатарында Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қарағанды және Қостанай облыстары тұр. Сонымен қатар, орташа деңгейдегі қауіп Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Павлодар, Алматы, Жамбыл және Түркістан өңірлерінде байқалады. Ал судың тапшылығы мәселесі Алматы, Жамбыл, Түркістан, Қызылорда, Ақтөбе және Атырау облыстарында күшейе түсуі мүмкін.

СЫРДАРИЯ  БАСТЫ  ҚАУІП  КӨЗІ  МЕ?

Қызылорда  облысында  су  тасқыны  қаупі  жыл сайын өзекті  мәселе болып  келеді. Бұл  өңірдің  негізгі  су көзі – Сырдария өзені, көктем мезгі­лінде қарғын судың артуымен тасу қау­пін  тудырады. Қазірдің  өзінде жер­гілікті  төтенше  жағдайлар қызметі мен су шаруашылығы мекемелері өзен деңгейін жіті бақылап, алдын алу шараларын   қолға  алуда.

Гидролог мамандардың мәліме­тін­ше, Қызылорда облысы аумағында­ғы Сырдария өзенінің бойында 10 су бекеті орналасқан. Қазіргі уақытта өзендегі мұздың  жағдайы  тұрақты. 15 ақпан күні Шиелі ауданына қарас­ты «Керікелмес» су бекетінде мұздың қозғалғаны байқалып, бүгінгі таңда мұз Қызылорда қаласына қарай ағыспен жылжып, «Тасбөгет» су беке­тінен  30 шақырым жоғары жерде орна­ласқанын  айтады.

– «Тасбөгет» су бекетінде мұздың қалыңдығы 25-27 сантиметр  аралығында,  ал  «Қазалы» су  бекетінде     35 сантиметрге  жеткен. Су деңгейі әзірге  тұрақты, дегенмен мұз  кептелісі болмаған кезде ғана жағдай қалыпты болып қала бермек. Сырдария өзенінің табиғи иірімдерінде мұздың жиналу қаупі бар, бұл өз кезегінде су деңгейі­нің көтерілуіне әкелуі мүмкін. Мұндай  жағдай болса, тұрғындарға 2-3 күн бұрын  дабылды  ескерту  жасалады.

Гидрологиялық болжамға сәйкес, Қызылорда қаласы маңындағы «Тас­бөгет»  су бекетінде мұздың жүруі 22-28 ақпан аралығында, ал «Қазалы» су бекеті­нде 7-13 наурыз аралығында өтеді деп күтілуде. Сондай-ақ су деңгейі, су ағымы, мұздың күйі  мен температурасына  қатысты гидрологиялық ақпараттар  күн  сайын  тиісті мекемелерге жеткізіліп отырады. 1 желтоқсан мен 1 сәуір аралығында жауапты органдарға арнайы гидрологиялық бюллетеньдер жолданады, – дейді «Қазгидромет» РМК Қызылорда облысы бойынша филиалының 1-санаттағы инженер-гидролог маманы Раушан Бейсетаева.

СУ  ТАСҚЫНЫНЫҢ  АЛДЫН  АЛУ  ҚАЛАЙ  ЖҮРІП  ЖАТЫР?

Мұз қату мен сең жүру кезеңінде су деңгейінің күрт көтерілуі тұрғындар мен инфрақұрылым үшін үлкен қауіп тудыратыны сөзсіз. Осыған орай, облыстық Төтенше жағдайлар департаменті Алдын алу басқармасының басшысы Бейбітхан Спановтың айтуынша, департамент тарапынан қажет­ті шаралар қабылданып, су шаруа­шылығы мекемелерімен бірле­сіп, өзеннің жағдайы күнделікті бақылауға  алынып, тәуліктік кезекшіліктер  ұйымдастырылған.

– Қазіргі таңда біз су деңгейіне монито­ринг жүргізіп, қауіптің алдын алу үшін барлық күшімізді жұмыл­дырудамыз. «Қазгидромет» және «Қазсу­шар» РМК Қызылорда филиалдарының мамандарымен бірге Сырдария өзенінің арнасындағы 10 су бекетінен ақпарат алып, жағдайды бақылауда ұстап отыр­мыз, – дейді ТЖ Алдын  алу  басқармасының   басшысы.

Сонымен қатар, Сырдария өзенінің арнасындағы 10 су бекетінен ақпарат алу мақсатында «Қазгидромет» және «Қазсушар»  РМК Қызылорда  филиал­дарының мамандарымен бірлесіп, су деңгейіне мониторинг жүргізілуде. Бұл жұмыстардың аясында облыс аумағында су тасқынына қауіп төнген  29  елді  мекен  анықталды, мұнда  70 мыңнан астам тұрғын және 14 мыңға  жуық тұрғын үй бар. Сонымен қатар, осы елді мекендерде құлақтандыру дабыл сигналдары орна­тылып, тұрғындармен түсіндірме жұмыстары  жүргізілгенін   айтады.

– Қауіпсіздік шараларын күшейту мақсатында әуеден бақылау жұмыс­тары да қолға алынды. Өткен кезеңде 6 рет әуеден қарау жүргізіліп, тұрғындарға қауіп туралы ақпарат берілді. Сонымен қатар, БАҚ арқылы, соның ішінде 23 мақала жарияланып, радиода 67 рет, телеарнада 11 рет сұхбат пен хабарлама таратылды. Сонымен бірге, 14 жергілікті және республикалық сұхбат­тар берілді, лэд-экрандарда – 30, әлеуметтік желілерде 147 материал жарық  көрді.

Ықтимал су тасқыны кезеңінде тұрғындарды қауіпсіз жерге көшіру мақсатында облыста 61 эвакуация­лық жинақтау және 71 эвакуация­лық қабылдау пункті дайындықта тұр. Төтенше жағдайлар департаменті күштер мен құралдар құрамында  123 адамдық  жеке  құрам, 25 бірлік тех­ника, 6 жүзу құралы, 33 мотопомпа және 2 тікұшақ сақадай сай. Сонымен қатар, қысқы кезеңде 22 уақытша орналас­тыру пункті мен 13 жылыту пункті  жұмыс  істеуде.

2025 жылдың 6-7 ақпанында елімізде өткен «Көктем-2025» республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығуы аясында Қазалы ауданында облыстық штабтың ұйымдастыруымен практикалық іс-шаралар өткізілді. Бұл шара­ға азаматтық  қорғау  қызметтерінен 441 адам мен 127 бірлік техника қатыс­ты. Жалпы,  оқу-жаттығуға  облыс  бойынша 1933 адам мен 535 техника жұмылдырылып, бұқаралық ақпарат құралдарында 152 ақпараттық хабар таратылды.

Қазіргі уақытта «Қызылорда» су тораб­ының  жоғарғы  жағында, 5 ша­қырым  қашықтықта  сең  жүруде,   мұздың  қалыңдығы  15-35 сантиметр   аралығында, – дейді  Бейбітхан  Оразайұлы.

КҮННІҢ  КҮРТ  ЖЫЛЫНУЫ  КҮТІЛУДЕ

«Қазгидромедтің» Қызылорда облысына  алдағы наурыз айына арнал­ған күн райы болжамына сүйенсек, айдағы орташа ауа температурасы +2,4+9,3°С болады деп күтілуде, бұл норма шамасынан 2°С жоғары болмақ. Сонымен қатар, жауын-шашынның айлық мөлшері облыстың басым бөлігінде норма шамасында, Арал ауданын­да нормадан  жоғары  болады  деп  күтілуде.

Жауын-шашын (жаңбыр, жылбысқы қар) бірінші онкүндіктің аяғында, жаңбыр бірінші онкүндіктің басында, екінші онкүндіктің аяғында және жиі үшінші онкүндікте күтіледі. Тұман, көктайғақ бірінші онкүндіктің аяғында болуы ықтимал. Жел 15-20 м/с бір ай ішінде жиі күтіледі, шаңды дауыл екінші және үшінші онкүн­діктің басында болуы ықтимал дейді мамандар.

– Бірінші  онкүндікте  ауа темпера­турасы түнде -5-10°С аяздан 0-5°С аязға, күндіз +6+11°С жылыдан +11+16°С жылыға дейін жоғарылайды деп күтілуде. Одан кейін ауа температурасы түнде -8-13°С аязға, күндіз -2+3°С, Шиелі, Жаңақорған аудандарында +7°С жылыға төмендейді. Онкүндіктің соңғы күндерінде ауа температурасы қайта көтерілсе, екінші онкүндікте  ауа температурасы түнде +5+10°С жылыға, күндіз +15+20°С жылыға дейін әрі қарай жоғарылайды. Кейін ауа температурасының түнде -4+1°С-тан +5+10°С-қа, күндіз +10+15°С жылыдан +15+20°С жылыға дейін  ауытқуы  байқалады.

Ал, үшінші  онкүндіктің  ауа температурасы түнде -4+1°С-тан +5+10°С-қа, күндіз +10+15°С жылыдан +15+20°С жылыға  дейін  ауытқуы  байқалады.

Содан кейін ауа температурасының түнде -4+1°С-қа дейін, күндіз +10+15°С-қа дейін төмендеуі болжану­да, – дейді метеоболжау  бөлімінің  басшысы  Айкерім  Жөкелова.

Қорытындылай келе, биылғы көктемде су тасқынына қарсы күрес шара­лары Қызылорда облысында жоғары  деңгейде ұйымдастырылғанын байқадық. Жергілікті билік, су шаруа­шылығы мекемелері және төтенше жағдайлар қызметі өзендердің жағ­дайын тұрақты бақылауда ұстап, алдын алу жұмыстарына белсенді атсалы­суда. Мамандардың пікіріне сүйенсек, мұздың жағдайы мен су деңгейіне күнделікті мониторинг жүргізіліп, қауіп туралы тұрғындар уақытылы хабардар етілуде. Бұған қоса, әуеден бақылау, эвакуациялық жоспарлар және ақпараттық кампаниялар арқылы қауіпті кезеңге  дайындық  күшейтілген.

Дегенмен, көктемгі күн райының өзгерістеріне байланысты су тасқынының қаупі сақталады. Әсіресе, мұз кептелісі мен су деңгейінің көтерілуі мүмкіндігі  тұрғындарға қауіп төнді­ріп, дер кезінде алдын алу шараларын талап етеді. Осы тұрғыда облыс пен елдің барлық тиісті органдары әзірлік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін күш-жігерін аямай жұмыс істеу­де. Сыр­дария  өзенінің  бойында су тасқынының алдын алу жұмыстары тиімді жүзеге асырылып, қауіптің деңгейі  тұрақты  бақылауда  тұр.

Перизат  ШАЙХСЛАМҚЫЗЫ

Сурет ашық дереккөзден алынды.