Адамдардың 70 пайызы қаржы пирамидасына біліп тұрып алданады

Әлеуметтік желі қолданушысы өзі білетін бірнеше ауылдың  90-95 пайыз халқы қаржы пирамидасына кіріп кеткенін жазып отыр. Нақтылау мақсатында пікір сұрадық, ағайын-туыс, көрші-көлемнің  кейінгі  айтар  сөзінен қысылды  ма, жалпылама  жазуды сұрады. Жалпы, елімізде қаржы пирамидаларының  бірі  жабылса, екіншісі  ашылып  жатыр. Өйткені, сұраныс  бар. Айтпақшы,  ешқайсысы «біз  қаржы  пирамидасымыз» деп ашып  айтпайды. Бәрі әдепкіде инвестициялық  орталық секілді жұмысын  бастайды. «Пирамида» деп  аты  айтып  тұрғандай, алдыңғылары  ақшаның  астында қалады, одан  кейінгілерінің жағдайы орташа болса, соңындағылар қос санын ұрғылап қалады. Сарапшылар оңай олжаның опық жегізетінін біле тұра ел тұрғындарының сол қадамға баратынына налиды. Яғни, пирамиданың үнемі басында жүретін арнайы топтар болады. Алданатындар да сол «біз пирамиданың басындамыз» деп ойлайды  екен.

Бұған дейін мәжіліс депутаты Дәулет Мұ­қаев Қазақстан Республикасының Бас прокуроры Берік Ноғайұлына депутаттық сауал жолдаған болатын. Онда депутат қазіргі уақытта алаяқтықтың түрі көбейгенін, ел азаматтарының қаржылық қиындықтарға тап болып жатқанын  айтқан.

– Қазақстан Республикасында қаржылық пирамидалармен күрес – халықтың қаржылық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды бағыттарының бірі. Соңғы жылдары елімізде қаржылық пирамидалардың әрекеті айтар­лықтай көбейіп, көптеген азаматтың қаржы­лық  қиындықтарға  тап  болғаны  байқалуда.

Қаржылық пирамидалардың әрекеті нәтижесінде азаматтардың миллиондаған теңге көлемінде қаражаты жоғалғаны туралы фактілер көптеп тіркелуде. Бұл ұйымдар көбіне  зама­науи технологияларды пайдаланып, әлеуметтік желілер арқылы халықты алдап-арбауда, – деген  еді  депутат  Дәулет  Мұқаев.

Осы орайда, біз заңгер Нұрсұлтан Орын­бековты әңгімеге тартып, пікір сұрадық. Ол қазір адамдардың 70 пайызы қаржылық пирамид­аға біліп тұрып баратынын айтып отыр. Демек, ел тұрғындары өзгені «құрбан» етуге  еш  арланбайды.

– Қаржы пирамидаларға бұрын-соңды адамдар  білместікпен, сенгіштікпен  алданатын  болса,  қазіргі  күні  көбі әдейі барып ұрынады. «Неге?» дейсіз ғой, қазір әрқайсысы басындамын деп ойлайды. Пирамиданы біледі, басындағылар алатынын, соңындағылар қалатынын. Соңында жәбірленуші құрбан болатынын біле тұра әдейі барады. Көбелектің отқа барып ұрынатыны секілді. Оларға әдейі солай сендіреді. «Пирамида ашылып жатыр, басында кіріп ал, артыңнан адамдар тірке, бонустарыңды ал, өз ақшаңды алып, әрі қарай шығып кетесің» деп. Бұл кәсіби айтқанда құрбандар ғой. Олардың арнайы топтары болады, бір-бірінің артынан үй мен көлік алатындай етіп дайын жүреді. «Мен кірдім, артым­нан 10 адам тіркедім, көлік алдым, үй алдым, мінеки, бақыттымын, шетелге қыдырып жатырмын» деп кәсіби топтасқан, ұйымдасқан адамдар  бірігеді  де, қандай да бір пирамида ашыла ма, бірден сол жаққа ақшасын салып, бонусқа шығып кетеді. Соны көрген адамдарды олар тартады. Қарапайым адамдар, ақшасы бар болмаса сондай жағдайға көзі жеткен адамдар «бізде де сондай болады екен» деп адамды тіркейді. Солайша, кәсіби айналысатын адамдар бар болған соң, адамдар алданып жатыр. Қазіргі уақытта білмей алданып жатқандардың үлесі 30 пайыз шығар, қалғаны біліп тұрып осы қадамға барады. Яғни, адамдарды көрсеқызарлық, жеңіл  пайда  және тез баю ойы жетелейді. «Осы жолы алып шығармын» деген ой болады, – дейді ол.

Депутат Дәулет Төлеутайұлы депутаттық сауалында бірнеше компанияның атын атап, түсін түстеді. Оның ойынша, аталғандардың бәрінде  қаржылық  пирамиданың  белгісі  бар.

– Бүгінде халық арасында Harmony Rider Technology (HRT) атауымен самокаттарды жалға берумен айналысып, халықты инвестор болуға үгіттеп жүрген компания пайда болды. Өздерін тек самокатты жалға беруші компания емес, әлемде экологиялық тазалықты қолдайтын ұйым ретінде көрсетуде. 24 сағат самокаттарды жалға беріп, 5 сағатын инвесторға, 19 сағатын компания өзіне қалдырады екен-мыс.

Айтуларынша күніне 15 000 теңгеден бастап табыс табу мүмкіндігі бар. Ол ол ма? Ақтөбе қаласынан кеңсе де алып, жарнамасын айқайлата ілген. Бұл не деген батпан құйрық, айдалада жатқан  құйрық?

Одан қала берді, бүгінде қытайлық компа­нияның атын жамылып, президентіміз Қасым Жомарт Кемелұлының Қытайдағы іссапар кезінде түскен суреттерді пайдаланып, халықтың сеніміне кірген JDL компаниясы да бар. Жылына 390 000 теңге салып, «Қытайдан шыққан жүк көліктері Қазақстан аймағынан өткенде әр тауардан қомақ­ты пайда түсіп отырады» деп халықты сендіруде. Яғни, бір реттік 390 мың теңге салған адамға, айына 450 000 теңге таза пайда табатынын  айтуда.

Бейресми ақпарат көздеріне сүйенсек, бұл компанияға еліміздің 150 000-нан астам азаматы тіркеліп үлгерген. Сонымен қатар, Sirius Energy, SinoTrans, Fashion Star атауымен бірнеше компания осындай жүйемен өз қызметтерін ұсынып жүр. Бұның бәрінде қаржылық пирамидалардың  белгісі  бар  екенін  айтқым  келеді.

Шамадан тыс сенгіштік пен бейқамдық азаматтарды қаржы пирамидаларына әкеліп, тез арада баю ниеті оларды пирамидаға қомақты соманы өз қолымен бергізеді. Қаншама адам несие алады, түбінде алданады. Оның арты үлкен әлеуметтік шиеленістерге әкеледі, – деп сөзін жалғады  депутат.

«Алаяқ.нет» жобасының жетекшісі Нұрсұлтан Орынбеков осы мәселеде салымшылардың ойы қақ жарылатынын ашық айтып отыр. Яғни, бонус алғандардың қаржылық пирамиданы жарнамалап, қызғыштай қоруы – заңдылық. Ал, жақын туысының осылай сендіруі көпшіліктің ойын өзгертуі әбден мүмкін.

– Негізі, қаржы пирамидалары туралы айтудың да, ескертудің де кемі жоқ. Қазіргі таңдағы технологияны жетік меңгере алмайтын адамдар, үйде отырған аналар бар, соларды адамдар түрлі топ арқылы қызықтырып, алдайды.

L-Сapital дегеннің соты әлі 4 жылға созылып жатыр, осы күні қаржылық пирамидаға күдігі бар деп 217-бап бойынша сот процесі жүріп жатыр. Мысалы, 4000 салымшысы болса, екі мыңы дұрыс дейді, екі мыңы бұрыс дейді. Жартысы ақшасын алып, бонусқа шыққан, қалғаны дымсыз қалған. Осылайша, адамдардың ортасында ақша алмағандар мен кәсіби шоғырланған адамдар арасында қарама-қайшылық жүреді. Ақша алғандары, әрине қолдайды. Себебі, оларға пирамидалардың тірі болып, өмір сүргені, жұмыс істегені жақсы.

Д.Мұқаевтың депутаттық сауалына келсек, ол жерде нақты пирамидаға күмәні бар, осы кезде белең алып жатқан компаниялар айтылған. Ондағы оқырмандардың пікірі екіге бөлініп  жатыр. Көбі пирамиданың әлі де жалғасып  жатқанын  байқатты, қазір ақша айналымы кішкентай, кейін 2-3 миллиардқа шыққанда қазіргі мақтап отырғандар, ірі «игроктар» ойыннан шығып кеткенде, жәбірленуші болып, «Үкімет, депутаттар не қарап отыр, полиция не қарап отыр?» деп өзі таза, басқаның бәрін кінәлі етіп шығады. Қазіргілер жеңіл пайданың артынан «Испаниядағы, Америкадағы, Таиландтағы самокаттарға инвестиция салып отырмыз» деп ойлап отыр. Алдағы уақытта ол велоси­пед болсын, басқа болсын, еш өзгерісі жоқ, адамдар әлі де алдана түседі, – деді  ол.

Дәулет Мұқаев бұл депутаттық сауалында өзіне қарсы шығатындардың табылатынын ашық айтқан. Сондай-ақ, ол Ұлттық банктің жылдық пайыз мөлшерлемесі әрі кетсе 18 па­йыз болса, пирамидаларда 250 мен 400 пайыз аралығында екені халықты ойландыруы тиіс деп  топшылайды.

– Иә, қазір күн сайын ақша алып отырған азаматтарға бұл ұсыныс ұнамауы және осыдан кейін мені жау санауы да мүмкін. Бірақ біз бір нәрсені түсінуіміз керек: бұл ақша қайдан келіп жатыр? Әрине, бұл – артынан ерген, тіркелген адамдардың ақшасын бір-біріне қосу, сапыру. Қазіргі таңда Ұлттық банк тарапынан қойылған проценттік жылдық мөлшерлеменің ең жоғарғысы 17-18 пайыз ғана. Ал қаржылық пирамидаларда бұл көрсеткіш 250-400 пайызға дейін жетіп отыр. Бұл ойландыратын нәрсе емес пе? Алданатын халық саны одан сайын көбеймей тұрғанда дереу тексеріс жүргізіп, қаржылық пирамиданың белгілері болса, халықты тез арада ақпараттандыруға және жоғарыда аталған компаниялардың қызметіне шектеу қоюды сұраймын, – деп  сөзін  түйіндеді  депутат.

Шынын айту керек, қаржылық пирамида күдігіне ілінген компаниялардың атын атау, түсін түстеу екінің бірінің қолынан келетін іс емес. Сондықтан, өзіне жолданған депутаттық сауалдан елдің бас прокуроры нәтиже шы­ғаруы  тиіс.

Заңгер Нұрсұлтан Орынбеков бұған дейін заңның солқылдақтығынан қаржылық пира­ми­даға біреу арызданбайынша қылмыстық іс қозғалмағанын айтты. Абырой болғанда, қазір жағдай  өзгерген.

– Пирамидалар бастапқы уақытта кәдімгі күмәнсіз инвестиция болып басталады. Мемлекет неліктен тосқауыл қоя алмайды? Бірден пирамида белгілері болса, қаржы мониторингі қашан адамдар алданбайынша, арыз түспейінше іс қозғай алмайтын. Қазір қандай да бір инвестиция атын жамылған сондай пирамидаға күмәнді компаниялардың белгілері болса, бірден тексеріс жүргізеді. Бұған дейін заңның осалдығынан осындай жағдайлар болып жатты. Жәбірленушілер шықпайынша, арызданбайынша істер қаралмайтын. Қазір мәселені тексере бастайды. Қазір ондай компаниялар көп, акция­лар бар, облигациялар бар, басқа да инвестиция­лар бар. Оның барлығын бірден пирамида деп анықтау  қиын.

Қаржы пирамидаларына қатысты бір­неше күмәнді компанияға сот процесі жүріп жатыр. Менің практикамда бір компанияға ақша салғандардың көбі зейнеткерлер болған. Жамбыл облысындағы тұз зауыты бар, содан түскен инвес­тициядан пайданы беріп отырамыз деген. Белгілі бір өнер адамы соған 70 мың долларын салып жіберген, ондай жағдайлар өте көп. Ондай пирамидаға алда­натындардың көбі – қарапайым, орта деңгейлі азаматтар емес, жоғары білімі бар азаматтар, оқыған-тоқығандар. Бұл жерде алданатын адамдар менің заңгерлік қызметімде сол – 70 мың доллар, ол – қазіргі таңда 30 миллион теңге. Оның өзі оңай ақша емес. Ал, жалпылама бір капиталда 10 миллиард теңге шығын болған, – деді ол.

ҚР Қаржылық мониторинг Агент­тігі-қоғамдық кеңес мүшесі Нұрсұлтан Орынбеков «қаржылық пирамидалардың артында лауызымды тұлғалардың тұруы мүмкін бе?» деген  сұраққа  да  жауап  берді.

– «Қаржы пирамидалардың артында үлкен күштер тұр» деген сөз қауесет болуы мүмкін, бұл толыққанды мәлімет емес. Бірақ, әрбір дүние­нің артында үлкен күш тұратыны анық, қарапайым сөзбен айтқанда, «жел тұрмаса, шөптің басы қимылдамайды» дейді халық. Демек, халық арасында мұндай пікірдің болуы да тегіннен-тегін емес. Әрине, пирамиданы кім құрады? Оны көп ақша тапқысы келетін адам құрады. Ал, көп ақша тапқысы келетін адамдар көп тәуекелге барар алдында өзіне «крыша» іздей­ді. Ол қай органдарда болуы мүмкін? Әрине, құзырлы орган, қаржы жүйесіне, заң жүйесіне қатысты лауазымды тұлғалардан іздестірілуі мүмкін. Бірақ, қазіргі уақытта ондай жағдаяттар нақты келтіріліп жатқан жоқ. Көбіне олар заңдық құрылымдардан «крыша» іздейді. Одан бөлек, кәсіби экономистер, білікті адвокаттар, заңгерлер заңды айналып өту кезінде оның осал тұстарын іздейді. Сондықтан, үлкен қаржы, тәуекел бар жерде үлкен тұлғалар тұратыны анық, – деп  сөзін  қорытындылады  заңгер.

Осылайша, қаржы пирамидаларының басына «құрық» салынатын күн жақын сияқты. Себебі, осыған дейін біреу арызданбайынша, іс қозғалмай келген. Қазір жағдай басқаша. Қаржы пирамидаларына алданбас үшін ең әуелі адамдар өз түсінігін, көзқарасын өзгертуі керек. Қаржылық сауатын жетілдіріп, тегін ірімшіктің тек қақпан астында болатынын ұғынса  игі.

Рыскелді  ЖАХМАН.

Сурет  ашық  дереккөзден  алынды.