Бүгінгі күні урбанизация тақырыбы Қазақстан үшін демографиялық, саяси, әлеуметтік, экономикалық маңызға ие өзекті үрдіске айналғаны айқын. Қала – күрделі механизм. Олай дейтін себебіміз, қала ұғымын тек географиялық нүкте ретінде түсінбеуіміз керек. Атап айтқанда, қалада бой түзеген рухани-мәдени нысандар мен үйлер арқылы халықтың өмір сүру сапасын, жалпы өңірдің даму үдерісін бағамдайсың. Сондықтан да, қалалар мен қала маңындағы аумақтарды орнықты, инклюзивті және климатқа бейім бейнеде дамыту қазіргі заманның басты мемлекеттік басымдығына айналып отыр.
Мінеки, осындай күрделі міндетті саралау әрі жүйелі шешімдерге жол ашу мақсатында Қазақстан тарихында тұңғыш рет Ұлттық Урбан Форум ұйымдастырылды. Оның алғашқы алаңы ретінде Қызылорда қаласының таңдалуы кездейсоқ емес. Бір жағынан, сан ғасырлық тарихы бар аграрлық өңір, ал екінші жағынан, қарқынды урбанизация дәуіріне қадам басқан қаланың қазіргі тынысы мен болашағы – еліміз үшін ортақ мәселені аймақтық деңгейде қалай шешуге болатынын көрсететін анық мысал.
«Қазақстан Ұлттық Урбан Форумы 2025 – Қызылорда» халықаралық дәрежеде өтіп жатыр. Атап өту қажет, мұндай ауқымды басқосу бұрын-соңды Қазақстанда болмаған. Алғаш рет Қызылордада өтуде. Форумның ашылу салтанаты кеше облыс орталығындағы, дәл осы өңір урбанизациясының дамуының айғағы «Өнер орталығында» өтті. Форум жұмысына Қазақстан Республикасының Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев, Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Ақан Рахметуллин, ҚР Өңірлік даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің төрағасы Бауыржан Жүнісбеков, ҚР Парламенті Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, сондай-ақ Қазақстандағы Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты үйлестірушісі Саранго Раднарагча, UN-Habitat атқарушы директорының орынбасары Рафаэль Тутс, БҰҰ Даму бағдарламасының Қазақстандағы тұрақты өкілінің орынбасары Сухроб Ходжимитов, облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев, еліміздің барлық өңірінен келген облыс әкімдерінің орынбасарлары мен басқарма басшылары қатысты.
Форум басталмас бұрын ең алдымен Қызылорда өңірінің тыныс-тіршілігін ашатын бейнежазба көрсетілді. Онда Сыр елінің тарихынан бастап, соңғы уақыттары жүзеге асқан жобалар, қазіргі қала бейнесі туралы ақпарат берілді.
Форум модераторы – Ардақ Зебешов. Қызылорда облысы әкімінің орынбасары. Модератор сөз басын аймақ басшысы Нұрлыбек Мәшбекұлына берді.
– Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлы «Қазақстан орнықты урбанизация үрдісімен келе жатыр. Тұрғын саны миллионнан асатын қалалар еліміздің жаһандық бәсекелестік қабілетінің тірегі, ал облыс орталықтары өз өңірлері өсімінің өзегі болуға тиіс» деген болатын.
Бүгінгі урбанизация дәуірінде қалаларды тұрақты дамытуда экологиялық тепе-теңдікті сақтау, тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру – басты міндеттердің бірі. Қызылорда – дәстүрлі аграрлы аймақ! Қызылорда – мегаполис болмағанымен, қарқынды урбанизация жолына түскен, өз деңгейінде қалалық инфрақұрылым мен өмір сүру сапасын арттыру, экономиканы әртараптандыру бағытында нақты қадам жасаған қала. Қала халқының үлесі өсіп, өңір тұрғындарының шамамен 50%-ға жуығы облыс орталығында тұрады.
Қызылорда облысы Президентіміздің, Үкіметтің ерекше қолдауымен тұрақты даму мақсаттарына сәйкес келетін, нақты стратегияларға, аймағымыздың заманауи келбетін қалыптастыруға бағытталған жүйелі жұмыс жүргізіп келеді. Қазіргі таңда облыс бюджеті 750 млрд теңгеден асты. Бұл қаражат аймақтағы ең өзекті деген мәселелерді шешуге, тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсартуға, ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға бағытталуда.
Мемлекет басшысының қолдауымен Қызылорда қаласында 215 млрд теңгеге қуаттылығы 240 МВт жаңа жылу-электр орталығы салынуда. Инвестор «Акса Энерджи» түрік компаниясы 135 млрд теңгеден астам инвестиция құйып, құрылыстың 80%-ы аяқталды. Орталық қыркүйек айында пайдалануға беріледі. Сонымен қатар, Катармен үкіметаралық келісім негізінде оңтүстік өңірлерде электр энергиясының тапшылығын болдырмау мақсатында қуаттылығы 1100 МВт, құны 892 млрд теңге болатын бу-газ қондырғысы салынады. Бұл мегажоба 2028 жылы толығымен іске қосылады.
Бүгінгі форум – қалаларды тұрғындарға қолайлы, климатқа төзімді, инклюзивті орталықтарға айналдыру жолындағы бірлескен бастамаларымызды нығайтатын алаң. Біз үшін форум – тек талқылау емес, нақты әріптестікке бастайтын жол. Осы жұмыстарды одан әрі жетілдіруге серпін беріп, қалалардың болашағын қалыптастыру жолындағы ортақ мақсаттарға жетуде маңызды қадамдар жасауға ықпал етеді деп сенеміз, — деді Н.Нәлібаев.
Осылайша, аймақ басшысы Қызылорданың дәстүрлі аграрлы өңір бола тұра, қазіргі урбанизация дәуірінде заман талабына бейімделіп келе жатқанын атап өтті. Ол қаланың инфрақұрылымдық дамуы мен тұрғындар сапасын арттыру жолында атқарылып жатқан ірі жобаларға тоқталып, жаңа жылу-электр орталығы мен болашақ бу-газ қондырғысының маңызын ерекше атады. Сонымен қатар, Мемлекет басшысының урбанизацияға қатысты ұстанымын негізге ала отырып, Қызылорданың өңірлік тірекке айналу жолындағы әлеуетін нақты стратегиялық ұстаныммен жеткізді.
Облыс әкімінен кейін Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев сөйледі.
– Бұл форум заманның аса маңызды мәселелерінің бірі тұрақты, жайлы және қауіпсіз қалалар құру, оларды климатқа бейімдеу және экологиялық жауапкершілік үлгісіне айналдыру тақырыбына арналады. Бүгінгі кездесуіміз өтіп жатқан Қызылорда жері символдық маңызға ие. Бұл өңір экологиялық қиындықтарды, оның ішінде Арал теңізінің құрғауы секілді мәселелерді басынан өткерді. Су ресурстарының азаюы мен жердің тозуы – кешенді шешімдерді талап ететін өзекті мәселе. Мұндай шешімдер экологиялық, урбанистикалық және әлеуметтік күн тәртіптерінің бірлігін қажет етеді. Сонымен қатар, халықаралық серіктестердің қолдауымен, ынтымақтастық арқасында өңірді қалыпқа келтіру жолында маңызды өзгерістерге қол жеткізіп жатыр. Осы орайда біз БҰҰ-ның көшбасшылығын жоғары бағалаймыз, — деді министр.
Сондай-ақ, Экология министрі Ерлан Нысанбаев халықаралық серіктестермен, әсіресе БҰҰ агенттіктерімен бірлескен жұмыстың маңызын атап өтті. Оның айтуынша, осы ынтымақтастықтың арқасында өңірде қалпына келтіру мен орнықты дамуға бағытталған нақты трансформациялар жүзеге асуда. Бірлескен күш-жігер біліммен бөлісуге, заманауи тәсілдерді енгізуге және өңір тұрғындарының өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта Қазақстан ұлттық бейімделу жоспары мен парниктік газ шығарындыларын азайтуға бағытталған ОНУВ 3.0 құжатын әзірлеп жатыр. Елде климатқа бейімделу заңнамалық деңгейде бекітілген Экологиялық кодекске климаттық тәуекелдерді ескеретін жеке тарау енгізілсе, жаңа Су кодексі құрғақшылық пен су тасқынының салдарын азайтуға бағытталған.
Министр жақында Қазақстан мен БҰҰ қол қойған Өзара түсіністік туралы меморандум негізінде 2026 жылы өтетін өңірлік экологиялық саммитке дайындық басталғанын айтты. Арнайы жұмыс тобы құрылып, үйлесімді әрі нақты жоспармен жұмыс жүргізілуде.
Осы тұста министр «Жасыл белдеу» секілді бастамаларды өзге өңірлерде де кеңейту қажет екенін ескертті. Сонымен қатар, Президент тапсырмасына сай, соңғы үш жылда елде 1,3 млрд-тан астам ағаш отырғызылып, Аралдың құрғаған табанында 595 мың гектарға сексеуіл егілгенін мәлім етті.
Жалпы, форум барысында ҚР Өңірлік даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің төрағасы Бауыржан Жүнісбеков, Қазақстандағы Біріккен Ұлттар Ұйымының Тұрақты үйлестірушісі Саранго Раднарагча, UN-Habitat ұйымы атқарушы директорының орынбасары Рафаэль Тутс, БҰҰ ДБ Қазақстандағы тұрақты өкілінің орынбасары Сухроб Ходжимитов сөз сөйледі. Әсіресе, шетелден келген БҰҰ өкілдері қызылордалықтардың қонақжайлығын ерекше атап өтіп, Сыр еліне әртарапты көмек көрсетілетінін, урбанизация тақырыбының облыстың дамуына ерекше әсер ететінін айтты.
Осылайша, Қызылордада алғаш рет өткен Ұлттық Урбан Форумы Қазақстанның орнықты қала даму жолындағы нақты қадамына айналды. Бұл басқосу тәжірибе алмасу алаңы болып ғана қоймай, мемлекеттің урбанизацияға деген стратегиялық көзқарасын, өңірлік дамудың жаңа бағытын айқындап берді деуге болады. Ендігі мақсат – айтылған бастамаларды жүзеге асырып, қалаларды адамға жайлы әрі болашаққа бейім ортаға айналдыру.
Айтілес ЖАЙШЫЛЫҚ
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!