1978 жылы ғарышқа Владимир Жәнібеков ұшқанда, қазақ деп ойланғанбыз… себебі, газеттер оның өмірбаянын жарысып жазып жатты. Онда: «В.А.Жәнібеков 1942 жылы 13 мамырда Қазақ ССР-нің, Оңтүстік Қазақстан облысының Бостандық ауданындағы Ескендір селосында дүниеге келді» деп жазылған соң, қазақ деуге толық негіз бар еді, ұлты орыс деп жазылса да, «жетімдер үйінде тәрбиеленген» деп қосып айтқыштар айтқаннан кейін, кәдімгідей соған сеніп жүрдік, ұлтпен мақтану үшін осындай соқыр сенімге сенген аңғал кезіміз-ай.
Владимир Жәнібековтың әкесі Александр Крысин (1917-2020 ж) НКВД-да қызмет істеген подполковник, шешесі Евдокия Четверткова (1915-1997 ж) медбике болып істеген. Ұлты орыс Владимир Крысин қалайша Жәнібеков атанып жүр?
1968 жылы болашақ ғарышкер Володя Крысин Москвада тұратын қазақ қызы Лилиямен танысады, орысша тәрбиеленген Лилия тұрмысқа шығар алдында болашақ күйеуін ата-анасымен таныстырмақшы болып үйіне шақырады. Лилияның атасы Абдул-Хамит Жәнібеков белгілі этнограф ғалым еді, арғы атасы Алтын Орда ханы Өзбек хан баласы Жәнібектің ұрпағы еді. Осы Жәнібектің ұрпақтары Ноғай әдебиетінің негізін салушылар болды. Тағдырға байланысты жалғыз ұлы Мұнардан да жалғыз қыз Лилия (21.04.1942.) болып шықты. Қызының қолын сұрап келген болашақ күйеу баласына қайын атасы өзінің арғы тегі Жәнібек хан екендігін айта келе, «дүниеден өткен соң тегі аталмай қалатынын» айта келе, «осы текті фамилияға некеге отырарда өтсең қалай болады?» деп өтініш айтады. Ол жерде «ата-анамен ақылдасайын» дейді, кейін олар келісімін береді.
Осылайша болашақ ғарышкер некеге тұрғаннан кейін қазақтың фамилиясын қабылдап, Жәнібеков болып шығады. Қазақтың фамилиясы оған құт болып дарыды, көп ұзамай ғарышкерлер тобына қабылданды, екі қызды – Инна (1969 ж) және Ольга (1974 ж), 5 немерелі болды, ғарышқа 5 рет көтеріліп, бесеуінде де экипаж командирі болып, ғарышта 145 тәулік, 15 сағат, 58 минут, 35 секунд болған көрсеткішін әлі ешкім қайталаған жоқ. Ғарыштағы салмақсыздық жағдайында тиімді қозғалыстарды енгізуі «эффект Джанибекова» деп бекітілді, екі рет Совет Одағының батыры және генерал-майор атағына ие болды.
Соңғы он жылдан бері РФ-дағы космонавтика мұражай Ассоциациясының президенті болып қызмет атқарады.
«Қазақ байыса қатын алады, сарт байыса там салады» дегені рас болып (әзіл ғой, жездемізге қатысы жоқ ол орыс қой) В.Жәнібеков өзінің қарамағындағы ғылыми-экспозициялық бөлім меңгерушісі, өзінен 14 жас кіші Татьяна Геворкянға (22.10.1956.) үйленді.
Бір өкініштісі, ғарышкер жездеміз дүниеге келген жер Бостандық ауданын шошқа мен жүгері өсіруді жақсы көретін Н.С.Хрущев Өзбекстанға өткізіп жіберді, сондықтан екі мәрте батыр жездеміздің қола бюсті Ташкент облысындағы Бостандық поселкесіне орнатылғаны әрі жеріміздің көрші елге өтіп кеткендігі өзегімді өртейді.
В.А.Жәнібековтың әйелі Лилиямен түскен фотосы ашық дереккөзден алынды.
Бақытжан Абдул-Түменбай,
тарихшы, журналист-дайджест
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!