Қазақша жазу қашан қалыпты жағдайға айналады?

Егер де біз қазақ деген ұлт болып тұруды тілесек, қарнымыз ашпас қамын ойлағандай тіліміздің де сақталу қамын қатар ойлау керек.

Ахмет  БАЙТҰРСЫНОВ

Елімізде өз тіліміз неге баяу дамиды? Не себептен орыс тілі әлі де басым? Бұл проблема тек Петропавл, Павлодар секілді орыстанып қалған қалаларда ғана емес, нағыз қазақы салт-дәстүр сақталған Қызылордада да айқын білінеді. Мысалыға алсақ, қала бойынша мыңдаған кафе, сұлулық салоны, дүкендер, ойын-сауық орталықтары, спорт кешендері секілді адам көп шоғырлана­тын  жерлердің  атауы көбіне орысша немесе ағылшынша жазылады. Ұлы Абайдың құрметіне қойылған көше бойын­да «Инь-Янь», «Veranda», «Empire M», «KZEZ», т.б. секілді кафе-ресторандардың атаулары неге қазақ тілінде емес? Мұндай нысандар – «көбіне елім, жерім» деп жүретін ағаларымыздың жеке кәсібі. Тіл туралы заңның 1-тарауы 5-бабында «Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады» делінген. Алайда кейбір орындарда қазақ тілінде мүлдем сөз таба алмайсың.

Тіліміздің баяу дамуына ең маңыз­ды себеп болмаса да, өзектілердің бірі екені анық. Бұл проблеманы тек журналистер  ғана емес, сонымен қатар жайдарманшылар немесе көгілдір экран алдында жүрген кісілер көп талқыға  салады.

Жастардың айтуынша, бұл марке­тингтік қадам өте сәтті жасалған. Қазіргі таңда жастар арасында ағылшын немесе корей тілдеріне қызығу­шылық артып келеді. Сондықтан болар жастар сондай жерлерге барғыш. Ал, тіл мамандары болса керісінше ойлайды. «Қазақ тілін сақтап, қорғау үшін оның ықпалын арттыру керек» деп ұсыныс жасап отыр. Жастарды нағыз қазақ тілінің қадірін білуге, ұлылығын түсінуге шақырады. Өкінішке қарай, бұл рас. Қазіргі кезде жастар  тарапынан  қазақ тіліне деген аса қатты сүйіспеншілік  жоқ секілді  көрінеді. Тіл  жанды   организм  іспеттес. Ол да заман  ағымымен жаңарып, сөздік қорын толық­тырып, өзгеріп, түлеп отырады. Тілдің дамуы, өмір сүруі үшін ең басты шарт – сол тілде сөйлейтін адамдардың болуы. Кейбір сарапшылар болашақта әлем осы қарқынмен дами беретін болса, көптеген тілдер жойылып, негізгі  5-6 тіл қалатындығы жөнінде болжамын айтуда. Егер кез келген ұлт жас­тарының 70-80 пайызы өз тілінде емес шет тілде сөйлейтін болса, ол тілдің болашағы бұлыңғыр. Сондықтан тілдік ахуалды реттеуде жастар арасындағы жұмыс­тарға  басымдық  берудің  маңызы  зор.

Қазақ тілі – әлемдегі мағынасы көп, синонимдік тіркесі мол, сөйлеу стилі сұлу, ерекше тіл. Тек қолданатын халықтың саны аз демесеңіз, бұл тілдің құдіреті  ерекше. Кәсіптік нысанына қазақ тілінде атау қоя алмаған ағала­рымыз, қалайша «елім, жерім!» деп ұран етеді? Осындайда кәсіпкерлерге  «Қазақша  жазу қашан қалыпты жағдайға айналады?»  деп сұрақ қойғың келіп  кете­ді. Олардың да өз жауа­бы  бар  деп  ойлаймын.

Тіл өлсе, ұлттың да өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан сіз қай ұлттың өкілі болмаңыз, тіл үшін күресуге міндеттісіз. Сол тілде  сөйлейтін соңғы адам  болсаңыз да, тіліңіз жайында  аманат қалдыруға, мұра қалдыруға тыры­су­ыңыз керек. Себебі, сіздің тілде жазыл­ған құнды тарихи деректер кейін­гі ұрпақ үшін үлкен рөл ой­науы мүмкін. Мәселен, кезіндегі орхон жазу­лары, руна жазулары бүгінгі көптеген түркі халықтарына тән тарихи деректердің көзін ашып беріп отыр. Ендеше, сіздің де тіл өлмесе, ертеңгі ұрпақ үшін, жалпы адамзат үшін үлкен мәнге ие  бола­ры  сөзсіз.

Дамир  СЕЙЛХАНОВ,

Қорқыт ата атындағы ҚУ-дың

1-курс студенті