Адамзат ғаламшарды өзіне тиесілі қылып алғаны ақиқат. Біз анау да, мынау да менікі деп иемденудеміз. Ғимараттарды бірінен-бірі ұзын қылып өріп жатырмыз. Табиғаттың бергеніне немқұрайды қарап, тауысып жатқанымыз рас. Бірақ мұның бәрінен айырылып қалуымыз мүмкін екенін ұмытқан сыңайлымыз. Айырылған былай тұрсын, соның әсерінен өзіміз де жоқ болып кетуіміз ықтимал. Бүгінгі күні ғаламдық жылыну – өткір мәселе. Алайда халықтың оған бас қатырар ойы жоқ. Тек экологтарды ғана толғандырып отыр. Ғаламдық жылыну ғаламдық аштыққа әкелуі мүмкін. Міне, осы мәселе жайында сөз қозғап, қаншалықты салмақты тақырып екенін тарқатайық.
Климаттың өзгеруі барлық аймақта байқалуда. Бұған адамдардың тікелей қатысы бар. Жаһандық жылынудың негізгі себебі – адамдардың күнделікті тіршілік барысындағы іс-әрекеті һәм қажеттілігі. Қазірдің өзінде ғаламшардың барлығына дерлік экстремалды ауа райы оқиғаларына әкеліп соғуда. Ғалымдардың айтуынша, Жердің бүкіл климаттық жүйесі өзгеруде және бұл өзгерістер атмосфераның, мұхиттардың, мұз қабаттарының және Жердің бетіне де өз әсерін беруде. Бұл өзгерістер бұрын-соңды болмаған деп айтады. Тіпті бұны алдағы ғасырларда немесе мыңжылдықта қалпына келтіру мүмкін емес екен. Саналы ғұмырының жарты ғасырдан астам уақытын Арал теңізінің тағдырына арнаған эколог-жазушы Сайлаубай Жұбатырұлы да ғаламдық жылыну деген құбылыс бұрын болмаған деген пікірін білдірді.
«Ғаламдық жылыну планетаның тарихында бұрын болмаған деп жатады. Дегенмен, бүгінгі күні қауіпті болып тұрған дүние. Жалпы, Жер шарында талай бұзылулар, апаттар болған. Оның түрліше себептері де бар. Ешқандай зауыттар салынбай тұрған кезде де жанартаулар атқылаған. Аномальды табиғаттың құбылыстары да болған. Соның ішінде қызық мәлімет бар. Жер бетінде 66 миллион жыл бұрын динозаврлар өмір сүрген. Ұлы сөзде ұят жоқ. Ол жануарлар қоректеніп, іштерінен жел шыққан сәтте бүкіл ауа райын өзгертетін қабілеті болған. Олардың эффектісі Жер бетіне апат әкелген. Тіпті өздерінің апаттарынан өздері опат болған деген жорамал да бар. Әрине, фантастикалық жорамал» деп тоқталды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін халық ауыр өнеркәсіпке, қарулануға бет бұрды. «Жаққаның – көмір, мінгенің – темір» болған заман келді. Осы темір тұлпарды тізгіндейтіндер де табиғатқа кері әсерін беруде. Климаттың өзгеруі біздің заманымыздың ең ауыр дағдарысы болып отыр. Және біз ойлағаннан да жылдам болуда. Соған қарамастан, осы жаһандық қауіп-қатер алдында адамзат дәрменсіз емес екен. Бұл жайында БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш «климаттың өзгеруіне байланысты төтенше жағдай – біз жеңіліп жатқан «соғыс», бірақ біз бұдан жеңіп шыға аламыз» деп айтты. Көмірді, мұнайды және газды өндіру нәтижесінде жыл сайын атмосфераға миллиардтаған тонна көмірқышқыл газы шығарылады. БҰҰ мәліметінше, метеорологиялық бақылаулардың барлық кезеңінен қазір жылы болып тұр. Полярлық және таулы аймақтардағы мұздықтар мен мұз қабаттары қазірдің өзінде тез еріп, теңіз деңгейінің көтерілуіне себеп болды. Бес миллионнан астам халқы бар қалалардың үштен екісіне жуығы теңіз деңгейінің көтерілу қаупі бар аймақтарда орналасқан және әлем халқының 40 пайызға жуығы жағалаудан 100 шақырымнан аз жерде тұрады. Ешқандай шара қолданылмаса, Нью-Йорк, Шанхай, Абу-Даби, Осака, Рио-де-Жанейро және басқа да қалалар су астында қалып, миллиондаған адамның қоныс аударуына әкеледі.
– Біз өте терең континенттің түкпірінде, мұхиттармен шектеспейтін жерде өмір сүреміз. Десе де, өзен-сулардың тартылуы, Аралдың кебуі, қуаңшылық, жерлердің қурауы деген мәселелер бар. Ал, мұхиттардың жанында орналасқан елдердің қайғысы бізден де зор. Әлемдік мұздықтар еріп жатыр. Антрактиданы айтпағанда, Гренландияның мұзы еріп, жұқарып, жағдайы мәз емес. Бұл аралдың тұрғындары жағдайды күнделікті көзбен көріп жүр. Аралдың жоғалып кету қаупі төнгені рас. Міне, жылынудың алдын аламыз деп бүкіл көмірсутектен бас тарту, көмірмен жұмыс істейтін электр станцияларын жабу, бензин мен газ өндірістерін тоқтатуды Батыс Еурапа қолға алып, үлкен қозғалыс жасауда. Бірақ тағы да мынадай парадокс бар. Олар электро-мобильділікке көшкенімен, түбі электр көзін алатын жерлерге жүгінеді. Сондықтан ғаламдық жылыну – аждаһа, мылтықсыз майдан деп нық сеніммен айта аламыз. Бұл қандай сорақылыққа жеткізетіні белгісіз, – деді Сайлаубай Жұбатырұлы.
Ғаламдық жылынуды тоқтатуға бола ма? Иә, бірақ оның бағасы өте жоғары. Өйткені адамзат көп дүниеден бас тартуы керек. Мәселен, қазба отындарын, жерді пайдалану, ауыл шаруашылығы және қала құрылыстарына да қатысы бар. Осының бәрі экономикалық өзгеріске әкеліп, көп шығынды талап етеді. Бұған ешбір мемлекет дайын емес екені сөзсіз. Дегенмен, алпауыт елдер бұл өткір мәселеге немқұрайды қарамауда. Жыл сайын қаншама қаражат бөліп, табиғатты «емдеуге» тырысуда. Бірақ нәтиже жоқ. Сол себепті кей ғалымдар бұл тығырықтан шығудың нақты жолы – адамдық қасиетті жоғалтпау деген тұжырымдарын айтты. Шыны керек, айналамызды сәндейміз деп шын сұлулықты құртып жатқанымыз белгілі. Ғаламдық жылынудың соңы немен аяқталатыны жер бетіндегі әрбір адамға байланысты…
Азамат АБИМОЛДА
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!