«Біз салт-дәстүрімізден ажырамауымыз керек»

Атырауда өткен Ұлттық құрылтайдың ІІІ отырысында Мемлекет басшысы діни ахуалдың тұрақтылығы – бірегейлікті сақтауға жол екенін айтып, елімізде белгілі бір топтардың түсінігі тұтас қоғамның ұстанымына айналып кетпеуі тиіс екенін түсіндірді.

«Біз халқымыздың рухани негізін құрметтей отырып, мемлекетіміздің зайырлы ел ретіндегі мәртебесін күшейте түсуіміз керек. Қазақстан өзінің мемлекеттілігіне және  қоғамдық моралына қайшы келмейтін діни наным-сенімдердің, түрлі танымдар мен ілімдердің бәріне түсіністікпен қарайды. Бірақ біз батыстың, я болмаса басқа да көзқарас иелерінің ықпалымен төл мәдениетімізге жат әрі әлемнің дуалистік негізіне кереғар құндылықтарды насихаттаушылардың жетегіне еріп кете алмаймыз, кетпейміз де!» деді өз сөзінде.

Діни шиеленістердің ауыртпалығы мен әртүрлі ағымның таралуы мемлекетті қорғау тетіктерінің шұғыл қажеттілігін көрсетеді. Өйткені, халқымыздың ұстанымы мен сенімі дұрыс болған жағдайда ұлттық код жоғалмайды. Яғни салт-дәстүрлеріміз бен ежелден келе жатқан наным-сенімдерден ажырамауымыз керек. Жиында ел президенті айтқан сөз де осы болды.

ҰЛТТЫҚ  ҚҰРЫЛТАЙДА  ҰЛЫҚТАЛҒАН  ҚҰНДЫЛЫҚТАР

Қазақстан Ұлттық құрылтайының үшінші жиыны еліміздің мұнайлы астанасы Атырауда өтті. Ұлттық құрылтайдың бұл кезекті басқосуы  қасиетті Рамазан айы, Жыл басы Наурыз мейрамымен тұспа-тұс келді. Мемлекет басшысының Ұлттық құрылтайда жасаған маңызды баяндамасы үшінші отырыстың Жайық жағасында өтіп жатқаны тегін еместігіне, әйгілі Сарайшық қаласының осы маңда екеніне мән беріп, тарихымызға назар аударудан  басталды.

Президент «Сарайшық шаһары Ұлық ұлыс­тың, кейін Қазақ хандығының маңызды әкімшілік және сауда орталығы болғаны тарихтан белгілі. Ұлы Жібек жолының бойында тұрған қала бір кездері айрықша геостратегиялық рөл атқарған. Батыс пен Шығыстың экономикалық, саяси, мәдени қарым-қатынасына ерекше ықпал еткен. Атақты хандарымыз осы жерге ордасын тігіп, ел билеген. Бірқатары Сарайшықта мәңгілік мекенін тапқан. Тарихшылардың пайымдауынша, Қазақ хандығын қуатты мемлекетке айналдырған Қасым хан осында жерленген. Бір сөзбен айтсақ, Сарайшық – төл шежіремізде айрықша орны бар киелі шаһар» деп, қазақ  халқының  терең  тарихына  шолу  жасады.

Шынында, ұлан-ғайыр Ұлы даланың қай жерінде де қазақтың тарихы тұнып тұр. Еуропаның  бірнеше мемлекеті сыйып кететін кең-байтақ қазақ  даласының  қадір-қасиетін, қазақ хал­қының басынан  өткен қилы кезеңдерді шын бағалай алып жүрміз бе деген ой келеді. Ал Мемле­кет басшы­сы өз баяндамасында «Біз болашаққа сеніммен қадам басу үшін төл тарихымыз­дың ауқымы кең екенін толық сезініп, мәдени мұрамыз­ды сақтап, оны дәріптеуіміз қажет. Қазақстан – Ұлы даладағы  көшпенділер өркение­тінің тікелей мұрагері. Жер  жүзіне Алтын Орда деген атпен танылған әйгілі Жошы ұлысы Орталық Еуразияның байтақ даласындағы ең қуатты мемлекет ретінде мойын­далған. Менің бастамаммен Жошы ұлысын  зерттейтін  ғылыми  институт құрылды. Қазір Қазақстанның жеті томдық жаңа академиялық тарихын жазу үшін нақты жұмыс жүргізіліп жатыр. Оған 250-ден астам ғалым, соның ішінде 60 ше­телдік маман жұмыл­дырылды. Академиялық басы­лымның осындай үлгісін әзірлеу тәжірибе­сінде  алғаш  рет Жошы ұлысына жеке том арнал­мақ» деуі бұл ойымыздың түйі­нін шешкендей. Осындай тарихымыздың терең екенін, егемендік алып, дербес мемлекет болып әлемдік қауымдастыққа енгеннен кейін біз де халқымыздың өткенін терең зерттеп, өзімізден кейінгі ұрпақ­қа жеткізу борышымыз деп есептейміз. Мұны Мемлекет басшысының баяндамасы нақтылап  берді.

Қасым-Жомарт Тоқаев құрылтайдағы баяндамасында былтыр Қазақстан ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұралар комитетіне мүше болып сайланғанын жеткізе отырып, елімізде қайталанбас табиғи және тарихи мекендердің көптігін айтты. «Алтынемел» және «Барсакелмес» ЮНЕСКО мұралары тізіміне енгізілсе, теңдесі жоқ орындардың бірі, біздің ұлттық мақтанышымыз бұл – Үстірт қорығы, ол жердегі тағы бір таңғажайып мұра – жерасты мешіттері екенін атап өтті. «Батыс аймақта осындай 20-дан астам мешіт бар. Тарихи нысандар әртүрлі кезеңде салынған және бір-бірінен өзгеше. Ондағы тылсым табиғат көріністері туристердің ерекше қызығушылығын туғызады. Шетелдің танымал кәсіби фотографтары оны сурет­ке түсіру үшін алыстан арнайы келеді» деп, тиісті мемлекеттік органдарға Ұлттық комиссия­мен бірлесіп, осы нысандарды ЮНЕСКО мұралары тізіміне қосу жөніндегі жұмысты бастауды тапсыратынын  жеткізді.

Сонымен бірге Қазақстанды «Таңбалы тастар мекені» деп бекер айтпайтынын атап өтті. Еура­зия құрлығындағы петроглифі ең көп жердің бірі – «Ешкіөлмес» жотасы, «Арпаөзен», «Құлжабасы», «Сауысқандық» сайларында сақталған көптеген тарихи  суреттер туралы баяндады. «Бұл жәдігерлер – Дала өркениетінің сан мың жылдық шежіресі. Соңғы жылдары құрылысқа қажет деген желеумен кейбір жәдігерлеріміз бүлініп жатыр. Біз теңдессіз тарихи нысандарымызды жоюға жол бермей, мұқият қорғауымыз керек. Құзырлы органдарға тиісті шара қабылдауды тапсырамын. Қажет болса, заңнамаға өзгеріс енгізу мәселесін қарастырған жөн» деп, еліміздің археология саласындағы түйткілді мәселелерге кеңірек тоқталды.

Бұдан кейін Мемлекет басшысы ұлттық бірегейлікті сақтау мәселесіне айрықша көңіл бөлді. Оның пікірінше, еліміздің рухани дербестігін сақтап, нығайта түсу үшін біз бабаларымыздың сан мыңжылдық діни ілімі мен рухани бағдарына арқа сүйеуіміз керек. Еліміздің рухани дербестігін сақтап, оны нығайта түсеміз десек, түркі халық­тарының көпшілігінің, соның ішінде қазақтардың дәстүрлі діні – сунниттік бағыттағы ханафи мәзһабына ден қоюымыз қажет деді. Баяндамада радикалды неофиттар халқымыздың салтында жоқ киім үлгілері арқылы да жат діни идеал­дарды қоғамға таңуға тырысып жүргенін, бұл біздің дәстүрлі ұғымдарымыз бен құндылықтарымызға жасалып жатқан  ашық  шабуыл  екенін  атап  көрсетті.

Сондай-ақ, ислам дінінің Ұлы дала төрінде таралып, тамыр жаюына орасан зор үлес қосқан, түркі әлеміндегі сопылық ілімнің негізін қалаған Қожа Ахмет Ясауи мұраларын терең зерделеп, дәріптеуге де айрықша назар аударуды тапсырды. Сонымен бірге Ясауи кесенесіне қатысты өз ойын білдіріп, нақты  тапсырмалар  берді.

Бізге дәстүрлі отбасы құндылықтарын табанды түрде орнықтыра беруіміз қажет екені, ата жолын сақтаймыз десек, ғасырлар бойы бабаларымыз ұстанған асыл дінімізді сақтауымыз керегі айтыл­ды. «Дәстүрлі ислам – халқымыздың ұлттық бірегейлігін танытатын басты құндылықтың бірі. Біз оны берік ұстану арқылы экстремизмге және кертартпалыққа қарсы тұра аламыз» деді. Дәстүрлі отбасы құндылықтарын табанды түрде орнықтыра беруге, ислам қағидаларын өрескел бұрмалау­ға жол бермеуге ерекше назар аудару керектігін нақты  мысалдармен  жеткізді.

Ұлттық бірегейлігімізді нығайтумен қатар, ел қорғаған ерлердің есімін жадымызда жаңғыртудың  да  маңыздылығы  кеңінен  сөз  болды.

Елімізде әскери және күштік құрылым қызметкерлеріне арналған «Айбын» орденінің түрлі дәрежесін Сағадат Нұрмағамбетовтің, Бауыржан Момышұлының және Рақымжан Қошқарбаевтың есімімен атау ұсынылды. Халқымыздың бір­туар перзенттеріне тән ерлік рухы осы ордендердің мәртебесін биіктетеді деген сенім білдірді.

Құрылтайда Мемлекет басшысы қозғаған тағы бір маңызды мәселе – қоғамды жайлаған, қоғамның дертіне айналған бес кеселмен: есірткі саудасы, нашақорлық, лудомания, тұрмыстық зорлық-зомбылық, буллинг және агрессия, вандализммен күресті белсенді жүргізу, оған тос­қауыл қою болды. Шын мәнінде озық ұлт болу үшін жақсылыққа ұмтылумен қатар, еліміздің өсіп-өркендеуіне кедергі болатын жаман әдет, жағымсыз қылық және қауіпті кеселден құтылуға шақырды. Бұл – ұлттың жаңа сапасын қалыптастыру жолындағы өте маңызды қадам болатынын, қоғамға қауіп­ті кеселдермен күресуге зиялы қауым, ақпарат құралдары, үкіметтік емес ұйымдар, барлығы біркісідей  жұмылуы  керек  екенін  қадап  айтты.

Президент мұнан кейін еліміздегі экономикалық серпілістерге тоқталып, бірнеше бағытта атқарылып жатқан оң істерді баяндап берді. Саяси реформаларды жүзеге асыруға Ұлттық құрылтай мүшелері де белсене атсалыса алатынын жеткізіп, оларға  үлкен  жауапкершілік  артты.

Қоғамдағы өзекті мәселелерді талқылағанда байыпты болуды ескертті. Мемлекет басшысы барлық ойларын қорыта келе, ұлттың жаңа келбетін айқындайтын негізгі құндылықтарға тоқталды. Мемлекет басшысының сөзінде еліміздегі әрбір азамат осы басты құндылықтарды берік ұстануы керектігі, Президент ұсынған «Адал азамат» ұғымы мұның бәрін түгел қамтитыны, сонымен бірге бұл Әділетті Қазақстан идеясымен үндесіп жатқаны айтылды. Президент сөзімен айтатын болсақ, біз осы іргелі құндылықты ұрпақ санасына  сіңіре  беруіміз  керек.

«Адал азамат дегеніміз – жақсы қасиеттерге ие болып, адал еңбек ететін және табысқа адал жолмен жететін адам, яғни адалдық пен әділдікті бәрінен биік қояды. Озық ойлы ұлт болу үшін бүкіл қоғам сана-сезімін өзгертіп, жаңа құндылықтарды орнықтыруы керек. Әрбір адам «Адал азамат» деген атқа лайық болса, елімізде әділ қоғам орнайды». «Адал адам – Адал еңбек – Адал табыс» – бір-бірінен ажырамайтын ұғымдар. Осы үштағанды озық әрі табысты елге айналудың басты кілті деуге болатынын, балалар мен жастарды тәрбиелеп, олардың бойына осы озық құндылықтарды сіңіруге айрықша көңіл бөлінуі керектігін ерекше атап  өтті.

Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайда сөйлеген  сөзінде  ұлттың  жаңа келбетін айқындайтын негізгі құндылықтарға жеке-жеке тоқталды, олар – Тәуелсіздік және Отаншылдық, Бірлік және Ынтымақ, Әділдік және Жауапкершілік, Заң және Тәртіп, Еңбекқорлық пен Кәсіби біліктілік, Жасампаздық және Жаңашылдық. Мінеки, осындай ұлттың жаңа сапасын, жаңа келбетін қалыптастыруға бүкіл қоғам болып бірігуіміз, оны әрі қарай  іске  асыруымыз  керегін  атап  өтті.

Сонымен қатар Мемлекет басшысы береке-­бірлікті сақтау елдігіміз үшін аса маңызды екенін айтты. Халқымыздың көрнекті тұлғалары бірін-бірі мойындап, өзара құрмет көрсете білсе, ұлты­мыз ұйыса түседі деді. «Елдің тұтастығы зиялы қауымның тұтастығынан басталады, алдымен ел ағалары ұрпаққа өнеге болатын келелі кесек әңгі­ме айтуы қажет. Қазір ертеде өткен оқиғаларға, белгілі бір тұлғаларға қатысты талқылау көбейіп барады. Қаламгерлеріміз, тіпті Шыңғыс ханның тегі кім деп, айтысып-тартысып жататын болды. Кеңес заманындағы тұлғаларды, әсіресе, Алаш көсемдері мен Кеңес қайраткерлерін салыс­тырып, бір-біріне қарсы қояды. Дәл осындай сөз тартыстарының ақиқатына жету қиын, жеткеннің өзінде ел ішіне іріткі салатын мұндай дау-дамайдың еш қажеті жоқ. Әр дәуірдің өз ерекшелігі бар. Әрбір тұлға өзінің көзқарасына, дүниетанымына қарай және өз қоғамының мүддесіне сәйкес елге қызмет етті» деген салмақты пікірі көпшіліктің ойынан шыққан келелі сөз болды. «Болар елдің баласы бірін-бірі батыр дейді» деген аталы сөздің орынды екенін тағы бір мойындадық. Сондықтан зиялы қауым, ең алдымен, еліміздің бірлігін нығайтуға баса назар аударғаны, бір-біріне әрдайым тілектес болуы, аға буын жас ұрпаққа жол нұсқап,  бағыт-бағдар  беруі  керегі  айтылды.

Баяндамада айтылған тағы бір өзекті мәселе интернетті талғамсыз пайдаланудың бала тәрбие­сіне теріс ықпалы туралы болды. Бұл – бүгінгі күннің ақиқаты. Балалар түгілі, ата-аналар да әлеуметтік желідегі мағынасыз контентке тым әуестігін байқап жүрміз. Осы орайда, ең алдымен, жастарды кітап оқуға баулу өте маңызды.  Кітапхана – мемлекеттің, ұлттың негізгі жады. Еліміз үшін құнды тарихи деректер мен материалдардың дені кітапханада сақталады. Президент былтыр Түркістанда өткен құрылтайда елімізде тәулік бойы жұмыс істейтін заманауи кітапхана салу тура­лы айтқан болатын. Соның нәтижесінде Алматыда және Астанада осындай тамаша ғимараттар бой көтеретіні тағы нақтыланды. Кітап – рухани қазы­на, білімнің қайнар көзі екенін ұрпақ жадына сіңіріп, қоғамда кітапқа деген құрметті оятуға ықпал етіп, «Ұлттық кітап күні» тәрізді іс-шараларды  өткізу  маңызды  болмақ.

Ұлттық құрылтайдың әрбір жиынында тарихи шешімдерге негіз болатын ұсыныстар айтылады. Атырау төрінде жалғасын тапқан құрылтай ел дамуының жаңа белесі бағамдалып, ой бөлісіп, ұтымды, тұжырымды ойлар ортаға салынған маңызды қадам болды. Еліміздегі барлық игі істер құрылтайларда айтылған тұжырымдардан бастау алып, жүзеге асып, жалғасын табуда.

Жалпы ұлт ұясы Ұлытаудан бастау алып, кие­лі Түркістанда жалғасқан, енді міне, тарихи өлке Атырауда өткен Ұлттық құрылтайда тағдырлы шешімдерге негіз болатын ұсыныстар қабылданды. Ұлтты бір ұяға ұйыстырып, халқымыздың салт-санасын бір арнаға тоғыстыратын маңызды іс-шара болды. Осылайша, ұлтымыздың болашақтағы болмысын айғақтап, қоғамның дамуына тың серпін беру арқылы Ұлттық құрылтайдың маңызы  артуда.

Қазақстан Ұлттық құрылтайының мүшесі ретінде өзімнің осы орайдағы ой-пікірімді Сыр өңірінде атқарылып жатқан ауқымды істермен қорытын­дылағым  келіп  отыр.

Біздің өлкемізде де көз қуантарлық жасампаз істер көптеп атқарылуда. «Анаға тағзым» орталы­ғы, «Отбасы орталығы», білім саласында дарынды балаларға арналған физика-математика мектеп-интернаты, өнер саласында көп жылдар бойы шешімін таппай жүрген Қызылорда музыкалық колледжінің жаңа ғимаратының салынуы, «Өнер орталығының» ашылуы және жаңа әуежай, автовокзал құрылысы, аудандарда «Руханият» орталығы іргетасының қалануы, Қызылорда қаласында дәстүрлі өнер иелеріне арналған «Жыраулар үйінің» ашылуы облыс басшысының Президент тапсырмаларын орындаудағы, Жаңа Қазақстан құрудағы нәтижелі еңбегі деп білеміз. Жалпы, Қызылорда облысының даму барысы Мемлекет басшысының ұстанымының, оның идеяларының өмірде жүзеге асуының үлгі-өнегесіне айналған  өңір деп есептейміз және бұған шын мәнінде күнделік­ті  өмірде  куә  болып  жүрміз.

Қылышбай  БИСЕНОВ,

ҚР  ҰҒА  академигі,

ҚР  Президентінің  жанындағы 

Ұлттық  құрылтай  мүшесі

ДІНИ АЛАУЫЗДЫҚҚА ЖОЛ  БЕРМЕУ ӨТЕ  МАҢЫЗДЫ

Мемлекет  басшысы Қасым-Жомарт То­қаев  Ұлттық  құрылтайдың  «Адал  адам – Адал еңбек – Адал табыс» атты Атырау қаласында өткен үшінші отырысында: «Біз бабалары­мыздың  сан мыңжылдық діни ілімі мен рухани бағдарына  арқа сүйеуіміз керек. Еліміздің рухани дербестігін сақтап, оны нығайта түсеміз десек, түркі халықтарының көпші­лігінің, соның ішінде қазақтардың дәстүрлі діні – сунниттік бағыттағы ханафи мәзһабына ден қоюы­мыз қажет» деп ерекше атап өткен бо­латын.

Иә, расында да қазіргі мың құбылған қоғамда діни алауыздыққа жол бермей, бір­лігіміз бен ауызбіршілігімізді сақтау өте маңыз­ды. Мызғымас ынтымақтың арқасында ғана егемендігіміз бен елдігіміз баянды болатынын тарих әркез дәлелдеп келеді. Дәстүрлі ата дініміз Исламның басты мұраты да – бөлінбеуге, бір болуға, бірлік пен ауызбіршілікке үндей­ді.

Ислам ешкімді дініне, ұлтына, нәсіліне және жынысына қарап бөлінуді құптамайды. Адамзаттың ардақтысы болған Пайғамбарымыз (Алланың оған игілігі мен сәлемі болсын) да былай дейді: «Уа, адамдар! Естеріңде болсын! Раббыларың  біреу, ешбір араб араб емес­тен, араб  емес арабтан, ақтың қарадан, қараның ақтан діндарлығынан басқа ешқандай  артықшылығы жоқ. Күмәнсіз Алланың алдында ең мәртебелілерің діндар болған­дарың». Яғни, мұсылман адамның өзінің діндес бауыры түгілі, өзге дін өкіліне де зиян келтірмеуін, құрметпен  қарауын  аманат  еткен.

Қоғам ішіндегі бүлікшілік пен алауыздыққа жол бермеу – әрбір мұсылманға парыз. Себе­бі, жоғарыда атап өткеніміздей, асыл дініміз Ислам – татулық пен бейбітшілікке үндеуші дін. Демек, «Алтау ала болса, ауыздағы кете­ді» демекші, кез келген жағдайда мәселенің анық-қанығына жетпестен, алауыздыққа бой алдырып, тыныштығымызды бұзғанша, ортақ ымыраға  келуіміз  қажет.

«Дәстүрдің  озығы бар, тозығы бар». Ата жолын сақтаймыз десек, ғасырлар бойы бабалары­мыз ұстанған асыл дінімізді сақ­тайық. Дәстүрлі ислам – халқымыздың ұлттық бірегейлігін танытатын басты құндылықтың бірі. Біз оны берік ұстану арқылы экстремизмге және кертартпалыққа қарсы тұра аламыз» деп Мемлекет басшысы атап өткендей, атадан бала­ға мирас болып келе жатқан дінімізді ардақ­тау арқылы біз ауызбіршілігімізді арт­тыра түсеміз. Берекелі, баянды ғұмыр кешіп, тату-тәтті өмір сүруге, ынтымақты өмірге қадам  баса  береміз.

Ерекше атап өтерлігі – жекелеген адам­дардың өзара келіспеушіліктерін бұқаараралық сипаттағы дауға ұластырып, оны дінге әкеліп теңеп, білместікпен өзге мұсылмандарға жапа шеккізуден  ада  болғанымыз  жөн.

Қаншама ұлт пен ұлысты панасына алып отырған мемлекетіміз де өзара татулық пен келісімді нығайту бағытында көптеген игі бастамаларды жүзеге асыруда. Осыған орай асыл дініміз бен ата заңымыз бұйырғандай, ел ішіндегі бүлік пен іріткі салудың алдын алып, қоғам тыныштығының бұзылуына жол бер­меуге жұмыла еңбек еткеніміз жөн. Себебі, діни  тұрақтылық – береке  бастауы.

Тарихқа зер салып, зерделейтін болсаңыз, жұртымыз ұлт болып ұйысқалы бері өзінің дәстүрі мен өмір сүру ғұрпын тікелей Ислам дінінің құндылықтарымен байланыстырып отырған. Наным-сенім, тыйымдар – тікелей шариғат заңдарымен байланысып жатқандығы да ақиқат. Бұдан қазақ халқының ежелден хақ дінді күнделікті тірлігімен сабақтас­тырып, салт-дәстүрі   арқылы  да  барынша насихаттауға тырысқандығын  көруге  болады. Өйткені, Ислам құндылықтарын толықтай бойына сіңіре  алған  адам  өзгеге де, өзіне де қиянат жасамасы, жақсылық пен мейірімділікке жақын болары  сөзсіз.

Алла Тағала халқымыздың ынтымақ-бірлігін арттырып, ел амандығы мен жұрт тыныштығын  сақтағай!

Дастан ҚҰРМАНБАЕВ,

ҚМДБ-ның Қызылорда облысы бойынша өкілдігінің Бас имамы

Инфографиканы жасаған Е.Қалиев.