«Ұстаздың орны патшадан да бөлек. Өйткені, патшаның өзі ұстаздың алдына отырып дәріс алады» деп шығыс ғұламалары айтқандай, мұғалімдердің мәртебесі, ұрпақ тәрбиесі, жалпы, ұлттық идеология туралы қазақтың ұлы тұлғаларының еңбектерін зерттей келе, көптен толғандырып жүрген ойларымды жеткізіп, қара қазақтың қамы, ертеңгі ұрпақтың келешегі үшін ата-ана ретінде ұсыныстарыммен бөліссем деген ниетпен осы мақаланы жаздым.
Мамандық атаулының төресі – мұғалім. Бір жылғы еңбектің нәтижесін егінші көреді, көп жылғы еңбектің нәтижесін тек мұғалім көреді. Мұғалім – білім нәрін егетін адам ғана емес, тәрбие беруші адам. Мұғалім бірінші «адам» болуды үйретеді. Содан соң ғана білім береді. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деген әл-Фараби. Қазақ халқы қай уақытта болмасын, ұрпақ тәрбиесін ұлттың тағдыры, ұлттың болашағы деп білген. «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Ең алғаш қолымызға қалам ұстатқан ұстаздарымыз, аналарымыздай асылдарымыз бәріміздің жадымызда емес пе? Тілінен бал тамған ақын да, көк күмбезін бағындырған ғарышкер де, ұлан-ғайыр жерімізді қорғаған батыр да тек ұстазға бас иеді емес пе? Мұғалім кеше қандай болып еді?
МҰҒАЛІМ – КЕШЕ…
Кеңес дәуірі кезінде мұғалімнің мәртебесі зор болуының себебі, сол замандағы идеология мен тәртіптің мықтылығында деп ойлаймын. Ата-аналар мұғалімге «Еті – сенікі, сүйегі – менікі» дейтін. Мұғалімді патшадай сыйлайтын оқушы қанша ескерту естісе де, мұғалімнің бетіне қарап қарсы сөйлемейтін, әке-шешесіне де мүлдем шағымданбайтын. Әке-шешесі баланың балалығын білсе, мұғалімнің сөзін сөйлейтін. «Баланың балалығын тыйдым дегенше, ержеткендегі даналығын тыйдым» дегендей, баланың қай заманда да шалалығы болған. Оған «Менің атым – Қожа» кинофильмі дәлел. Алайда Кеңес дәуірінің білім методикасының нәтижесінде біз әлемде ең алғаш ғарышқа адам ұшырғанымызды ұмытпайық.
МҰҒАЛІМ – БҮГІН…
Мұғалім заман талабымен жаңашыл методика мен ағылшын тілін меңгере отырып ұстаздық қызметін атқарады. Ата-аналардан қорқады, баладан именеді. Отқа салса, жанбайды, суға салса, батпайды. Әлемдік білім беру стандартын игереміз деп жүгіріп жүрген жайы бар. Заман көшімен ілгері жүріп келеміз. Атқарылған еңбектердің рақымы – Елбасы саясатымен білікті маманның білімі бағаланып, жоғары жалақыға жетуі. Елбасы саясатына, еңбектерінің еленгеніне ұстаздар қауымы дән риза. Ұстаз баланы ғана емес, ұлтты тәрбиелейтінін ескерсек, ұлылардың пікірінен ғибрат алайық.
Айтыңызшы, әлемнің Аристотельден кейінгі екінші ұстазы Әл-Фараби бабамыз мұхиттың ар жағындағы елдер жапырақ жастанып жүргенде, жетпіс тіл меңгергенін қалай мойындамаймыз?
Әл-Фараби: «Ұстаздық мінез-құлық нормасы мынадай болуға тиіс: ол тым қатал да болмауға тиіс, тым ырыққа да жығыла бермеуі керек, өйткені тым қаталдық шәкіртті өзіне қарсы қояды, ал тым ырыққа көне беру ұстаздың қадірін кетіреді, оның берген сабағы мен оның ғылымына шәкірті селқос қарайтын болады. Ұстаз тарапынан барынша ынталық пен табандылық қажет. Өйткені, ұстаз тамшымен тас тесетін су тәрізді» деген.
Менің ұсынысым: Дәрігерлер Гиппократқа ант берсе, ұстаздардың Әл-Фарабиге не Ы.Алтынсаринге ант бергені қажет сияқты. Бұл ұстаздардың жауапкершілігін мың есе арттырады деп ойлаймын.
Өзгенің методикасын таңсық қылмай, өзіміздің менталитетімізге сай, Алтынсарин методикасын неге жаңғыртпасқа? «Мұғалім балаға «2» қойса, балаға ұрыспасын, оқыта алмаған өзіне ұрыссын. Өйткені, бұл «2» – мұғалімнің өзінің өткен сабағының бағасы, егер ол сабақты қызықты өтсе, бала жақсы дайындалып келер еді» деген Алтынсарин мүлдем әріп танымайтын қазақтың баласына 3 айдың ішінде орыс тілін үйреткені баршаға мәлім. Олай болса, Алтынсарин методикасымен қазақ тілін үйретсек, мүлдем қателеспейтін шығармыз.
Ахмет Байтұрсынов: «Бала тәрбиесін, оқытуын жақсы білейін деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерді өзі жақсы білуі керек, екінші, баланың табиғатын, көңіл-сарайын танитын адам болуы керек» дейді.
Қазақ елі қазақ қалпымен қалу керек. Ұлттық тіл, дәстүр, діл мен дін бірінші орында тұруы қажет деп ұрандаған ұлыларымыздың бірі «Мен жастарға сенемін!» деген Мағжан Жұмабаев жастарды тәрбиелейтін ата-ана, мектеп және орта екенін жақсы білген. Жастардың болашағы үшін талмай қызмет жасаған ақынның «Педагогика» оқулығында, педагогика ғылымын алғаш ғылыми жүйелеп, «Тәрбиенің 4 түрі: дене тәрбиесі, жан тәрбиесі, сұлулық тәрбиесі, құлық тәрбиесі» деп саралап түсіндіреді. «Жапония елінде бала 11 жасына дейін барлық білімді жапон тілінде алатын болған. 11 жасқа толған соң, өзге тілді игеретін болған. Өйткені, бала ана тілінде ойлап сөйлеу қажет» деген тұжырым жасаған.
«Мәңгілік ел» боламыз десек, ұстаздар қауымы Қазақстанның дамуы үшін қызмет жасайтын патриот, жаны да, қаны да, рухы да қазақ азаматтарды тәрбиелеп шығарсын. Бұл – тек бір адамның пікірі, мүмкін мен қателескен болсам, кешірім сұраймын. Алайда болашақ ұрпақты тәрбиелеуде бірде-бір қателік жібермегеніміз абзал.
Анар ҚАРАЖАНОВА
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!