Көшеде көліктің көк түтінімен қатар темекі түтіні де ауаны ластап жатыр. Мұның барлығы денсаулыққа зиян, ал шылымнан шыққан әр түтін адамның ағзасын әлсіретіп, өкпе жолын зақымдайды. Бұл – қоғам дерті. Отбасын асырап, күйбің тірліктен күйініп кеткен егде жастағы азаматтардың бұл бәлені тартып тұрғанын көргенде қалыпты қарайсың, себебі оларға қоғам рұқсат еткендей. Ал бесіктен белі шықпаған 14-18 жастағы балалардың ешкімнен ұялмай, дүкендердің алдында, ашық алаңқайларда топталып темекі тартуы кері кеткенін аңғартады. Олардың отбасында бұл тақырып қозғалмай ма, әлде әлгі «жүгенсіз» жүруді мақтанға балай ма?!
Бұл сауалдар аясында зейнет жасындағы көпжылдық тәжірибесі бар балалар психологінен пікір алдық.
– Жастар темекіге құштарлыққа екі жолмен келеді. Біріншіден, бір адамға еліктеу болса, екіншіден, темекі шегу – оның көзінше мықтылықпен шектесу. Нақтырақ айтатын болсам, бір баланың қоршаған ортасында немесе бойына сіңірген тәрбиесінің дұрыс болмауы. Себебі айналасындағы адамдардың жат жолды ұстанып, зиянды заттарды пайдаланып жүргенін көреді. Мұндай жағдайда балаға оның зиян екенін ескертіп, ісіне тосқауыл қойылмаса, оның психологиясы қиындықсыз қабылдап алады. Екі баланың психологиялық дамуында бұл нәрсе күшті немесе басқаға ұнайды деген нормамен сақталуы, айналасындағы достары осы заттар арқылы мақтанып, не болмаса үлгі алатын адамдары осы затты тұтынатын болса, жастар зиянды заттарға әуес келеді, – деді.
Бұл күнге дейін психолог дәл осы жағдайдағы көптеген балалармен жұмыс істеп, психологиялық көмек көрсеткенін жеткізді. Сол үшін өз есімін жасырын қалдыруды жөн санады.
Темекінің жапырағында танин, желім, шайыр, крахмал және алкалоидтар бар. Темекі түтінін 30-дан астам улы зат құрайды, оларға никотин, көмір қышқыл газы, көміртек тотығы, аммиак, шайырлы заттар, органикалық қышқылдар және басқалары кіреді. Темекіден ауаға жылына жалпы есеппен 720 мың тонна күкірт қышқылы, 384 мың тонна аммиак, 180 мың тонна никотин, 660 мың тонна темекі майы, 550 мың тоннадай иісті газ шығады. 2 қорап темекінің құрамындағы никотин мөлшері сіздің өміріңізді анағұрлым қысқартып, денсаулығыңызға зор зиян әкеледі. Бұл мәліметтер ізденген адамға интернетті шулатып тұр. Бірақ ләззат іздеген адам пайдасыз заттың зиянын біліп қайтсін?! Білсе де «түкіргені бар». Дүкеннен 600 теңгеге бір күндік рақатын сатып алып, өзі шеккенімен қоймай, өзімен тете жастардың санасын улап, шылымға әуесін ашып, «жүгенсіздердің» қатарын көбейтуде. Есептесек, бір айда 15000 теңгеден аса шығын қалтаны қағып алады екен. Қанша бұл нәрседен алыс болса да, «ортам бұзады» деп сылтаудың сан мыңын тауып жатады жастар. Сондай жандардың қатарынан табылған, өз есімін құпия сақтауды қалаған Қызылордадағы белгілі білім беру орнының студенті қазір өзі секілді жас жеткіншектердің көп екенін айтты.
– Мен мектеп қабырғасынан бастап темекі тартып, алкогольді заттарға әуес болдым. Себебі достарым да сондай еді. Бұл нәрсені ата-анам да, ұстаздарым да білген жоқ, әлі де білмейді. Дегенмен, мұны балалық санаймын, алда бұндай заттардан арылып, достарымды да жақсы жаққа бұрамын, – деп сөзін жақсы оймен аяқтап, қалтасында қораптап жүретін темекіні достары мен дүкен сатушыларынан алатынын айтты.
Бірақ бастауын бастап, тастауы қиын соғатын сигарет қалаға аяқ басып, оқуға енді түскен, кәмелеттік жасқа жетпеген жеткіншектерді ұмытшақтық, мидың қурауы, өкпенің қабынып, жай жұмыс істеуі сынды ауруға шалдықтырып, «бақытты балалық шағын» бұзбақ. Мұндай жағдайда қайтпек керек? Әрине, заң бойынша еш жерде 21 жасқа дейінгі балаларға темекі немесе алкогольді заттар сатылмайды, тіптен түнгі 23:00-ден кейін үлкен адамдарға сатуға да рұқсат жоқ. Ал кәмелет жасына жетпегендер шылымды қайдан алып жүр? Иә, дүкеншінің темекі сөресі «21 жасқа толмаған балаларға сатылмайды, бұл заң» деген таңбамен толып тұрса да оған ешкім тұсау салып, төлқұжатын ақтарып жатқанын көрмеппіз. Осы сауал төңірегінде «Кулинария» дүкенінің сатушысы Жұлдыз Искакова бүгінге дейін кәмелетке толмағандарға мүлде темекі сатпағанын айтты.
– Дүкеніміз дәл орталықта болған соң студенттердің көбі бізге келіп сауда жасайды, арасында темекі, алкогольді сусындар сұрап келетіндері де бар. Бірақ бірден 21 жасқа толмағандарға сатылмайтынын айтқанда өздері-ақ кете береді. Біз үшін ақша емес, болашақ ұрпағымыздың денсаулығы маңызды, – деп темекі өнімдерін тек заң аясында сататынын жеткізді.
Сонымен қатар, жастар арасында электронды сигарет шегу сәнге айналған. Мұны пайдаланушылардың қатарында оқушылар мен бойжеткен қыздар да бар. Етектілердің ерсі әрекетіне қоғам таңдануды қойған. Өйткені, көбі «заман өзгерген» дегенді алға тартады. Электронды сигареттің түрлері көп, бағасы да арзан емес. Атын айтып, түсін түстесең, жарнама болып кетуі ықтимал. Сол үшін бағасын ғана белгілеп кеткеніміз жөн. Арзаны 9000 теңгеден басталып, сапалысы 30000-40000 теңгеге дейін барады. Кәмелеттік жасқа толмағандар үшін бұл баға ата-аналардың қалтасынан кететіні айтпаса да белгілі.
Еліміздің ертеңі деп сенген жас ұрпақтың қазірден жат жолға түсіп, денсаулығына атүсті қарамауы үшін аға буын ағалығын, дүкенші даналығын жасауы қажет. Даналық пен ағалық заң шеңберінде жүзеге асса, темекіге әуес жастар, сигаретке тәуелді арулар, ішімдікке құмар студенттер азаяр еді. Формула оңай, іске көшейік!
Ердәулет ҚАЛИЕВ
Пікірлер жоқ. Бірінші болыңыз!